Του Μάριου Ευρυβιάδη
Για μισό σχεδόν αιώνα ένας βασικός πυλώνας της στρατηγικής του ισραηλινού κράτους, ως ένα κράτος μη ισλαμικό και μη αραβικό σε μια περιοχή που κυριαρχούν αραβικά / ισλαμικά κράτη, υπήρξε η ονομαζόμενη «περιφερειακή του στρατηγική» (peripheral strategy).
Η λογική της στρατηγικής αυτής που αναπτύχθηκε από τον εθνο-πατέρα του Ισραήλ Μπεν Γκουριόν και το περιβάλλον του υπήρξε απλή στη σύλληψή της.
Τα κράτη αυτά καθώς επίσης και οι πολιτικές οντότητες που πληρούσαν τα παραπάνω κριτήρια ήταν εύκολο να εντοπισθούν. Ήταν το Ιράν, η Τουρκία, και η Αιθιοπία, ενώ οι πολιτικές οντότητες ήταν οι χριστιανοί (ορθόδοξοι και καθολικοί), οι Δρούσοι του Λιβάνου και της Συρίας, οι Κούρδοι της Τουρκίας, της Συρίας και του Ιράν, οι Κόπτες της Αιγύπτου και οι χριστιανοί του Σουδάν. Κατά καιρούς στις πολιτικές οντότητες αναζητήθηκαν και σύμμαχοι και σε άλλες πολυπληθείς κοινότητες της Μέσης Ανατολής τις οποίες η μεγάλη πλειοψηφία των μουσουλμάνων της Μέσης Ανατολής, οι Σουνίτες, θεωρούν άπιστες. Στις κοινότητες αυτές περιλαμβάνονται και οι διάφορες εκφάνσεις του σιιτισμού (Αλεβίτες, Ισμαηλίτες κλπ), οι Ανεμιστές, οι Ζωροάστρες και άλλοι.
Όλα τα προαναφερθέντα κράτη και πολλές από τις πολιτικές οντότητες ανταποκρίθηκαν στα κελεύσματα του νεοσύστατου εβραϊκού κράτους για μια σειρά από λόγους, ιδιοτελείς και μη. Το γεγονός είναι ότι ήδη από τη δεκαετία του 1950 το Ισραήλ είχε ανεπτυγμένη μια πολιτικοστρατιωτική συμμαχία με το Ιράν, την Τουρκία και την Αιθιοπία που συνεπάγετο συνεργασία σε διάφορα επίπεδα. Αυτά συμπεριλάμβαναν στρατιωτική και οικονομική συνεργασία, ανταλλαγή πληροφοριών σε επίπεδο μυστικών υπηρεσιών, καθώς επίσης και συντονισμό σε διεθνή οικονομικά και πολιτικά φόρα. Η συμφωνία ανάμεσα στις μυστικές υπηρεσίες των προαναφερθέντων κρατών ήταν γνωστή ως η Συμφωνία της Τρίαινας (Tridend Agreement).
Εδώ πρέπει να υπογραμμισθεί ότι το Ισραήλ προσπάθησε να αναπτύξει σχέσεις και με την Ελλάδα, που πληρούσε όλα τα κριτήρια περί της περιφερειακής στρατηγικής. Ωστόσο η Ελλάδα δεν ανταποκρίθηκε λόγω κυρίως της μεγάλης ελληνικής διασποράς στην Αίγυπτο. Πάντως και θετική να ήταν η ανταπόκριση της Ελλάδας δεν θα μπορούσε, στα μάτια των Ισραηλινών, να ανταγωνισθεί την Τουρκία. Την Τουρκία, όπως και το Ιράν, οι Ισραηλινοί θεωρούσαν ως ακρογωνιαίο λίθο της περιφερειακής τους στρατηγικής.
Στην περιφερειακή στρατηγική του Ισραήλ θα επανέλθω μετά από μια σύντομη παρένθεση ως προς την υψηλή στρατηγική /μακροστρατηγική του Ισραήλ. Αυτή έχει δυο σκέλη. Το πρώτο, είναι το λεγόμενο σύνδρομο του Σαμψών ή το σύνδρομο της Μασσάδας του οποίου η σύγχρονη (μετά το 1945) εκδοχή, συνοψίζεται σε δυο λέξεις: ποτέ ξανά (never again). Το ένα λοιπόν σκέλος της υψηλής στρατηγικής του Ισραήλ είναι ότι το εβραϊκό κράτος πρέπει από μόνο του να υπερασπιθεί τον εαυτό του. Γι’ αυτό από το 1958 θεμελίωσε πυρηνικό αντιδραστήρα στην έρημο Σινά (Διμόνα) και από τα τέλη του 1960 το Ισραήλ έγινε θερμοπυρηνική δύναμη. Σήμερα διαθέτει από 100-400 θερμοπυρηνικές κεφαλές και τη δυνατότητα να πλήξει αντιπάλους σε όλα τα μήκη και πλάτη, μέσω υποβρυχίων, πυραύλων και πολεμικών αεροσκαφών.
Το δεύτερο σκέλος της μακροστρατηγικής του Ισραήλ είναι η συμμαχία του με μια μεγάλη δύναμη. Αυτή η στρατηγική πέρασε από διάφορες φάσεις. Αλλά στη στοχοθεσία του Μπεν Γκουριόν η πορεία της αναζήτησης έπρεπε να καταλήξει στην Ουάσιγκτον. Η στρατηγική σχέση με τις ΗΠΑ άρχισε να υλοποιείται δειλά- δειλά επί προεδρίας Αϊζενχάουερ, πήρε στροφές επί Κένεντυ/Τζόνσον, αναπτύχθηκε δραματικά επί Νίξον και επί Ρέηγκαν κλιμακώθηκε και πήρε τη σημερινή της μορφή.
Μια βασική συνιστώσα της υψηλής στρατηγικής του Ισραήλ που την παντρεύει με την περιφερειακή του υπήρξε πάντοτε η Μεσόγειος και πιο συγκεκριμένα, η Ανατολική Μεσόγειος. Η Ανατολική Μεσόγειος αποτελεί τον ομφάλιο λώρο του Ισραήλ με τη Δύση και την Αμερική. Η Ανατολική Μεσόγειος δεν μπορεί να ελέγχεται ή να ηγεμονεύεται από κράτη μη φιλικά ή εχθρικά προς το Ισραήλ. Το στρατηγικό αυτό ζήτημα για το Ισραήλ τέθηκε ευθέως από τον Αμερικανο-Ισραηλινό στρατηγιστή και πρώην υψηλόβαθμό στέλεχος της ισραηλινής μυστικής υπηρεσίας Μοσσάντ, Έντουαρντ Λούτβακ, τον Μάρτιο του 1987 σε εκπομπή του αμερικανικού National Public Radio. «Ό έλεγχος της Ανατολικής Μεσογείου», δήλωσε τότε ο Λούτβακ «από μη φιλικές προς το Ισραήλ δυνάμεις είναι ασυμβίβαστος με την επιβίωση του Ισραήλ». Η λέξη «επιβίωση» μεταφράζει την αγγλική “survival” που χρησιμοποίησε ο Λούτβακ.
Η παρουσία του 6ου Αμερικανικού Στόλου στη Μεσόγειο, που χρονολογείται από το 1946, εξασφαλίζει σε μεγάλο βαθμό το Ισραήλ. Όχι όμως απόλυτα. Γιατί; Διότι ο βασικός πυλώνας της ισραηλινής περιφερειακής στρατηγικής έχει καταρρεύσει. Άρχισε να καταρρέει από το μέσα του 1970 σε κρατικό κυρίως επίπεδο. Πρώτα ανατράπηκε το φιλοδυτικό καθεστώς της Αιθιοπίας. Ακολούθησε η δραματική κατάρρευση του δυτικόφιλου Σάχη της Περσίας, του πιο σημαντικού συμμάχου του Ισραήλ στη Μέση Ανατολή μέχρι τότε. Από την αρχική συμμαχία παρέμεινε μόνο η Τουρκία, με την οποία οι σχέσεις αναπτύχθηκαν δραματικά τη δεκαετία του 1980, όταν και με τις ευλογίες της Ουάσιγκτον κυριάρχησε ο ισραηλινο-τουρκικός άξονας στην περιοχή. Τη δεκαετία του 1990 η συμμαχία Τουρκίας-Ισραήλ πήρε τη μορφή διάττοντα αστέρα. Είχε φτάσει στο απόγειό της, έλαμπε όσο ποτέ, αλλά πήρε και την κατιούσα.
Σήμερα ο άξονας αυτός έχει σχεδόν καταρρεύσει και, μαζί του κατέρρευσε και η περιφερειακή στρατηγική του Ισραήλ που παραπέμπει στην Ανατολική Μεσόγειο. Όταν ο κατά ειρωνεία ονομαζόμενος Νταβούτογλου (γιός του Δαυίδ) φωνασκεί λέγοντας ότι θα έλθει εκείνη η ευλογημένη μέρα που ως μουσουλμάνος, μαζί με χιλιάδες άλλους, θα προσευχηθεί στο τέμενος του Άλ Άκσα στην πρωτεύουσα της Παλαιστινιακής Ιερουσαλήμ, κάθε Ισραηλινός που είναι στα συγκαλά του αντιλαμβάνεται τι λέει και τι εννοεί ο ισλαμιστής Τούρκος Υπουργός.
Για πρώτη φορά από το 1948 ο ομφάλιος λώρος του Ισραήλ με τη Δύση απειλείται λόγω των ηγεμονικών βλέψεων και της συμπεριφοράς της ισλαμικής Τουρκίας, που αυτονομείται από τη Δύση και κατ’ επέκταση και από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Στο ζήτημα αυτό οι ΗΠΑ βρίσκονται και αυτές αντιμέτωπες με ένα δίλημμα ως προς το ρόλο τους ανάμεσα σε Τουρκία και Ισραήλ. Αντίθετα, το Ισραήλ βρίσκεται αντιμέτωπο με ένα υπαρξιακό κίνδυνο εάν ο Νταβούτογλου επιμείνει σώνει και καλά να προσευχηθεί σε μια αραβική Ιερουσαλήμ.
Η περιφερειακή στρατηγική του Ισραήλ εξυπηρετούσε το εβραϊκό κράτος για μισό σχεδόν αιώνα. Ταυτόχρονα εξέθρεψε και εξόπλισε και εκείνες τις δυνάμεις, κυρίως μια ισλαμική Τουρκία η οποία σήμερα επιβουλεύεται την ύπαρξή του Ισραήλ με ένα πολύ πιο εκλεπτυσμένο, ευρηματικό αλλά και πιο επικίνδυνο τρόπο, από ότι το Ιράν των μουλάδων και των Αράβων.
Σε τελική ανάλυση η Τουρκία των Γκιουλ και Νταβούτογλου επιδιώκει τη σταδιακή απονομιμοποίηση (delegitimation) του κράτους του Ισραήλ. Την ίδια ακριβώς στρατηγική ακολουθεί και κατά του κυπριακού κράτους την οποία δυστυχώς και κατά διαστήματα επικροτούσε και το Ισραήλ. Ως προς την Ελλάδα η Τουρκία παρουσιάζεται μεγαλόψυχη. Θέλει μόνο να την φιλανδοποιήσει.
Την σημερινή τουρκική ατζέντα οι Ισραηλινοί την έχουν καταλάβει και επεξεργάζονται τρόπους αντιμετώπισής της. Στην Κύπρο την έχουν μισοκαταλάβει αλλά παραμένουν αμήχανοι ως προς την αντιμετώπισή της. Στην Ελλάδα προσπαθούμε να καταλάβουμε τι είναι αυτό που οι κρατούντες καταλαβαίνουν και ποια είναι η στρατηγική τους, εάν υπάρχει, έναντι της Άγκυρας. Πάντως αυτό που εγώ καταλαβαίνω είναι ότι η φιλανδοποίηση είναι για κάποιους από αυτούς μία όχι κακή προοπτική.
