Του Δημητρίου Νεζερίτη
Οι Τουρκικές εκλογές ολοκληρώθηκαν και επαληθεύθησαν –εν μέρει- οι εκτιμήσεις ότι τό μόνο διακύβευμα ήταν το εύρος της νίκης του Τούρκου Πρωθυπουργού. Λέω εν μέρει, διότι αν και ο κ.Ερντογάν συνεκέντρωσε το μεγαλύτερο ποτέ ποσοστό από τις τρείς εκλογικές του αναμετρήσεις, εν τούτοις κέρδισε λιγότερες έδρες από όσες είχε το κόμμα του (ΑΚΡ) στην προηγούμενη Εθνοσυνέλευση. Περί αυτού όμως, κατωτέρω.
΄Ολα τα κόμματα δήλωσαν επισήμως ικανοποιημένα από το αποτέλεσμα. Το ΑΚΡ, διότι κέρδισε με πολύ μεγάλη διαφορά, συγκεντρώνοντας, πράγμα σπανιότατο σε ελεύθερες εκλογές σχεδόν το ήμισυ (49,95%) των ψήφων. Η κοσμική αντιπολίτευση, το CHP, ο υποτιθέμενος θεματοφύλαξ των αρχών του Ατατούρκ, αύξησε την κοινοβουλευτική της εκπροσώπηση, συγκεντρώνοντας το 25,94%.
Αναλυτικά.
Το Κεμαλικής προελεύσεως CHP αύξησε τις ψήφους του απο 21 σε 26%. Τούτο εν πολλοίς ωφείλεται στις ικανότητες του νέου ηγέτου κ. Kilicdaroglu, που αντικατέστησε τον προγενέστερο κ. Μπαϋκάλ, ο οποίος είχε εξελιχθή σε δυσβαστακτο βάρος γιά το κόμμα του, όντας όλως αντιπαθής τόσο στους «συνεργάτες» του όσο και στο εκλογικό σώμα. Παράλληλα, το CHP έπαυσε να επισείει τον «μπαμπούλα» του έρποντος εξισλαμισμού της Τουρκίας λόγω της πολιτικής του κ. Ερντογάν, κίνδυνος ο οποίος μετά από οκτώ χρόνια διακυβερνήσεως ΑΚΡ δεν ήταν ορατός και, πάντως, η επίκλησή του δεν συγκινούσε τον κόσμο. Η αντιπολίτευσή έγινε πιό ουσιαστική και συγκεντρώθηκε περισσότερο στα πεπραγμένα της Κυβερνήσεως και όχι τόσο στους κινδύνους που η παραμονή της θα συνεπήγετο στα θέσφατα του Ατατούρκ. Πάντως, μία μερίδα εντός του CHP εξέφρασε απογοητευση από το αποτέλεσμα –στόχος ήταν, υποτίθεται, το 30%- και ζήτησε την αποπομπή του αρχηγού του. Πάντως, το αποτέλεσμα δεν είναι δυνατόν να θεωρηθή ιδιαίτερα ικανοποιητικό γιά τους κεμαλιστές. Με εξαίρεση τρείς νομούς στην Αν. Θράκη και άλλους τρείς στα αιγαιϊκά παράλια –δηλαδή την πιό «εξευρωπαϊσμένη» περιοχή της Τουρκίας- το CHP ήρθε πρώτο μόνο σε ένα Νομό στην ενδοχώρα της Τουρκίας, το Tunceli. Θα πρέπει να σημειωθή ότι το κόμμα αυτό έδωσε στέγη σε δύο κατηγορουμένους στην υπόθεση Ergenekon, τους κ.κ. Balbay και Haberet, προφανώς με την ελπίδα ότι η βουλευτική ιδιότης θα τους παράσχει και την σχετική ασυλία. Το θέμα φαίνεται ότι εξετάζεται από τα δικαστήρια. Η πρωτοβουλία όμως αυτή αποδεικνύει γιά μιά ακόμη φορά τους βαθείς δεσμούς του κεμαλικού κόμματος με τους παράγοντες του βαθέως τουρκικού κράτους. ΄Αλλοι κατηγορούμενοι του Ergenekon επεεχείρισαν, ανεπιτυχώς, να εκλεγούν βουλευταί υποβάλλοντας υποψηφιότητα ως ανεξάρτητοι.
Το ακραίο εθνικιστικό ΜΗΡ επέζησε σειράς σκανδάλων και, έστω και με μειωμένο ποσοστο, εξακολουθεί να παραμένει στην Εθνοσυνέλευση. Απογοήτευση προκάλεσε στην ηγεσία του κόμματος το γεγονός ότι ο υιός Τουρκές εγκατέλειψε το κόμμα που ίδρυσε ο πατέρας του και μετεπήδησε στο CHP. Το ΜΗΡ πρώτευσε σε μία εκλογική περιφέρεια, το Igdir, στα ανατολικά σύνορα της Τουρκίας, όπου εξέλεξε ένα βουλευτή, ενώ ο έτερος εκεί εκλεγόμενος είναι ανεξάρτητος Κούρδος, αποτέλεσμα χαρακτηριστικό του διχασμού σε ωρισμένες περιοχές της τουρκικής επικρατείας.
Ο κ. Ερντογάν πέτυχε, σε ο,τι αφορά τον αριθμό των ψήφων που συνεκέντρωσε, πραγματικό θρίαμβο. Η νίκη οφείλεται σε πολλούς λόγους: στην οικονομική επιτυχία της Κυβερνήσεώς του και την συνακόλουθη άνοδο του βιοτικού επιπέδου του πληθυσμού, στην σημαντική άμβλυνση του φόβου ωρισμένων στρωμάτων της τουρκικής κοινωνίας ότι Ερντογάν ισούται με βαθμιαίο εξισλαμισμό, αλλά, πιστεύω, κυρίως στο επίτευγμα του διδύμου Ερντογάν-Νταβούτογλου να αναβιβάση διεθνώς το κύρος και το βάρος της Τουρκίας. Η συμπερίληψη εξ άλλου της άλλοτε παραπαιούσης οικονομικά χώρας, που κατέφευγε συχνά στο ΔΝΤ γιά να επιβιώση, στους G20, τις είκοσι σημαντικώτερες οικονομίες της υφηλίου οπωσήποτε εθώπευσε τις πάντα ευαίσθητες εθνικιστικές χορδές του τουρκικού ψυχισμού.
Ενδιαφέρον είναι να εξετασθή γιατί το ΑΚΡ, αν και συνεκέντρωσε περισσότερες ψήφους εξέλεξε ολιγώτερους βουλευτές. Τούτο οφείλεται στο τουρκικό εκλογικό σύστημα, που αποκλείει την εκπροσώπηση ενός κόμματος την Εθνοσυνέλευση αν αυτό δεν συγκεντρώσει το 10% των ψήφων. Συνεπώς, όσο μεγαλύτερο είναι το ποσοστό που συνεκέντρωσαν τα κόμματα που ΔΕΝ πέτυχαν αρκετές ψήφους γιά να εκπροσωπηθούν στην Εθνοσυνέλευση, τόσο περισσότερες έδρες «περισσεύουν» γιά να καρπωθούν όσα κόμματα μπήκαν στην Εθνοσυνέλευση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι εκλογές του 2002: to AKP συνεκέντρωσε το 34,28% και το CHP το 19,4%. Ολα τα υπόλοιπα κόμματα ήσαν κάτω του 10% και δεν εξεπροσωπήθησαν, με το σύνολο των εδρών να κατανέμεται μεταξύ του 55% περίπου του εκλογικού σώματος, ενώ το 45% δεν εξεπροσωπήθη. Στις εκλογές όμως του 2011 , τα διάφορα κομματίδια μετά βίας συνεκέντρωσαν περί το 3% και συνεπώς δεν υπήρξαν ουσιαστικά χαμένες ψήφοι πρός αξιοποίηση από τους κερδισμένους. Ουσιαστικά, οι εκλογές του 2011 είναι οι πρώτες στην Τουρκία, όπου η εκλογική βάση του 10% δεν έπαιξε ρόλο, με εξαίρεση βέβαια τους Κούρδους, οι οποίοι αποτελούν ξεχωριστή, πάντως, περίπτωση.
Συνεπώς, ο κ. Ερντογάν μπορεί να συνεκέντρωσε σημαντικότατο αριθμό ψήφων (49,95%=326 έδρες), αλλά, μιά και δεν υπήρχαν πολλές «χαμένες» ψήφοι, δεν μπόρεσε να επωφεληθη όπως είχε συμβεί κατα τρόπο σκανδαλώδη στις εκλογές του 2002 (34,28% =364 έδρες) ή ακόμη και του 2007 (46,66%=341 έδρες), οπότε είχε υπάρξει μεγάλο ποσοστό μη εκπροσωπηθεισών στην Εθνοσυνέλευση ψήφων. Το πρόβλημά του είναι ότι ο αριθμός των εδρών που εξασφάλισε δεν επαρκεί γιά να μπορέσει να παραπέμψει σε δημοψήφισμα προς έγκριση το Σχέδιο του Συντάγματος που επιδιώκει να υιοθετηθή (χρειάζονται 335 ψήφοι στην Εθνοσυνέλευση γιά να παραπεμφθή το κείμενο στον λαό). Θα χρειασθή, λοιπόν, την βοήθεια και άλλων βουλευτων γιά να μπορέσει να γίνει η παραπομπή αυτή. Τό πρόβλημα είναι, πόθεν οι ψήφοι αυτές. Μιά και υποτίθεται ότι το νέο Σύνταγμα θα είναι πλεόν φιλελεύθερο σε ότι αφορά τους Κούρδους, εξ ορισμού αποκλείεται η σύμπραξη του υπερεθνικιστικού ΜΗΡ. Το πιθανότερο είναι ότι ο κ. Ερντογάν δεν θα θέλει να «εκτεθή» συμπράττων γιά την τροποποίηση του Συντάγματος με τους ανεξάρτητους Κούρδους, πράγμα που θα ήταν εν παση περιπτώσει πολύ δύσκολο, μιά και οι αρχικές δηλώσεις τους παρουσιάζουν αξιώσεις που φαίνονται υπερβολικές με βάση τα τουρκικά δεδομένα και δύσκολα θα μπορούσαν να γίνουν αποδεκτές χωρίς να εγερθή εθνικιστική θύελλα.
Ο άλλος μεγάλος νικητής στις εκλογές είναι ο κουρδικός πληθυσμός. Οι Κούρδοι απέφυγαν να παρουσιασθούν υπό τη μορφή ενιαίου κόμματος και, όπως ελέχθη, παρουσίασαν μόνο μεμονομένους υποψηφίους ώστε να παρακάμψουν τον σκόπελο του 10%. Η ουσιαστική αύξηση του αριθμού των βουλευτών τους είναι χαρακτηριστική της μείζονος αυτοπεποιθήσεως από την οποία πλέον φαίνεται να διακατέχονται μιά και τα αποτελέσματα αποδεικνύουν ότι στη ΝΑ Τουρκία οι Κούρδοι είναι αναμφισβήτητα η πλειοψηφούσα δύναμις.
Ο διχασμός της κοινωνίας στις περιοχές της ΝΑ Τουρκίας είναι εμφανής, όπως προκύπτει από τα εκεί εκλογικά αποτελέσματα. Συγκεκριμένα:
Νομός Mus ΑΚΡ 43%, CHP 4,14%, ΜΗΡ 4,13%, Κούρδοι 44%.
Νομός Diyarbakir ΑΚΡ 33%,CHP 2,18%, ΜΗΡ 0,77%, Κούρδοι 61%.
Νομός Batman ΑΚΡ 37%, CHP 6,50 %, ΜΗΡ 0,57%, Κούρδοι 52% .
Νομός Mardin ΑΚΡ 32%, CHP 3,66%, ΜΗΡ 0,63%, Κούρδοι 62%.
Νομός Sirnak ΑΚΡ 20,7%,CHP 2,55%, ΜΗΡ 1,18%, Κούρδοι 71%.
Νομός Van ΑΚΡ 40%, CHP 3,7%,, ΜΗΡ 3%, Κούρδοι 50%.
Νομός Hakkari ΑΚΡ 16,47%, CHP 0,9%, ΜΗΡ 1,0%, Κούρδοι 79% (!).
Αυτά είναι τα αποτελέσματα στους Νομούς όπου τα ποσοστά που συνεκέντρωσαν οι ανεξάρτητοι Κούρδοι υποψήφιοι έφεραν, αθροιστικά , την παράταξή τους στην πρώτη θέση. Θα πρέπει να συγκρατηθούν και τα αποτελέσματα στους Νομούς Siirt (ΑΚΡ 48%, Κούρδοι 42%), Agin (AKΡ 47,6, Kούρδοι 43%) και Bitlis (ΑΚΡ 51%, Κούρδοι 41%).
Αβίαστα προκύπτει από τα ανωτέρω ότι τα παραδοσιακά τουρκικά κόμματα είναι τελείως ανύπαρκτα στην ΝΑ Τουρκία. Εκεί υπάρχουν μόνον οι Κούρδοι και ο κ. Ερντογάν. Και αυτό είναι ίσως και η μεγαλύτερη πρόκληση που έχει να αντιμετωπίσει ο Τούρκος Πρωθυπουργός. Γιατί δεν μπορεί να αγνοήσει το γεγονός ότι σε μία περιοχή της χώρας η πλειοψηφία απορρίπτει τον μέχρι τώρα τρόπο διακυβερνήσεως και επιδιώκει όσο το δυνατόν μεγαλύτερη απεξάρτηση από το Κέντρο. Θα μπορέσει άραγε ο κ. Ερντογάν να συμβιβάση τα κατά πολύ ασυμβίβαστα και να προωθήσει μία διευθέτηση που να είναι γενικώς ανεκτή; Πολύ δύσκολο και δεν πρέπει κανείς να ξεχνάει ότι μέσα στο κόμμα του υπάρχουν πολλά στελέχη που προσεχώρησαν από τα άλλοτε πανίσχυρα κόμματα της δεξιάς, DYP και ANAP, τα οποία ελαχίστη άν όχι καμμία συμπάθεια δείχνουν έναντι των κουρδικών επιδιώξεων.
Η νίκη του κ. Ερντογάν εγείρει και άλλα ερωτήματα, τόσο ως προς τις προοπτικές των ελληνοτουρκικών σχέσεων όσο και ως προς τις τουρκοευρωπαϊκές σχεσεις. Αυτά ίσως να τα αντιμετωπίσουμε άλλη φορά.
