Του Άγγελου Αθανασόπουλου, ΤΟ ΒΗΜΑ
Το πολιτικό μέλλον του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης και οι προοπτικές της οικονομίας
Η Τουρκία χωρίς τον Ερντογάν
Πώς θα ήταν η επόμενη ημέρα στην Τουρκία αν δεν ηγείτο αυτής ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν; Το πέπλο μυστηρίου που καλύπτει την κατάσταση της υγείας του τούρκου πρωθυπουργού δεν έχει ακόμη οδηγήσει σε θεωρίες συνωμοσίας. Μπορεί αρκετοί να ισχυρίζονται ότι πάσχει από καρκίνο – έτσι εξηγούν την ανάγκη και δεύτερης χειρουργικής επέμβασης σε περίπου δυόμισι μήνες – αλλά η συζήτηση δεν έχει λάβει έκταση. Ενα είναι πάντως βέβαιο. Μετά τον Ερντογάν η σύγχρονη Τουρκία δεν θα είναι ίδια και οι προκλήσεις που θα κληθεί να αντιμετωπίσει, τόσο αυτή όσο και οι γείτονές της (της Ελλάδας συμπεριλαμβανομένης), δεν θα είναι λίγες.
«Δεν μπορώ να φανταστώ το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) ή την Τουρκία χωρίς τον Ερντογάν» λέει αφοπλιστικά μιλώντας στο «Βήμα της Κυριακής» ο Ιχσάν Νταγί. Ο καθηγητής του Τεχνικού Πανεπιστημίου της Μέσης Ανατολής (METU) στην Αγκυρα και ένας από τους διανοουμένους που κινούνται στον ευρύτερο κύκλο του τούρκου πρωθυπουργού επισημαίνει ότι «το κόμμα είναι ο Ερντογάν, δεν υπάρχει χωρίς αυτόν. Ας μην ξεχνάμε» συμπληρώνει ότι «η δημοφιλία του Ερντογάν είναι υψηλότερη από εκείνη του κόμματος του οποίου ηγείται».
Το πρώτο και βασικότερο ζήτημα που θα ανέκυπτε αν για οποιονδήποτε λόγο ο Ερντογάν αποσυρόταν από την πολιτική ζωή είναι αυτό της διαδοχής. Και γενικότερα στην τουρκική πολιτική ζωή τα κόμματα είναι κυρίως οργανωμένα γύρω από προσωπικότητες και όχι μαζικά. Αν και το ΑΚΡ επιχειρεί να ξεφύγει από αυτό το μοντέλο, το παρελθόν έχει δείξει ότι στις περιπτώσεις που ο ηγέτης αποχωρεί το κόμμα του καταρρέει. Αυτό συνέβη σε διάφορα κόμματα της τουρκικής Κεντροδεξιάς (όπως του Ορθού Δρόμου και της Μητέρας Πατρίδας), με αποτέλεσμα τον χώρο αυτόν να καταλάβει πλήρως το ισλαμικό ΑΚΡ, ενώ αν δεν υπήρχε η κεμαλική ιδεολογία ίσως να είχε καταρρεύσει και το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP).
Τουρκικές πηγές αλλά και ευρωπαίοι διπλωμάτες στην Τουρκία μιλώντας στο «Βήμα» τονίζουν ότι η μάχη της διαδοχής σε ένα τόσο πολυσυλλεκτικό κόμμα μπορεί να ενεργοποιήσει άγνωστες δυνάμεις. Και αυτό διότι δεν υπάρχει και ξεκάθαρος διάδοχος. Αυτή τη στιγμή τρία είναι τα βασικά ονόματα που ακούγονται. Πρόκειται για τον Αμπντουλάχ Γκιουλ, τον σημερινό πρόεδρο της Δημοκρατίας, τον Μπουλέντ Αρίντς, αντιπρόεδρο της κυβέρνησης, και τον Αχμέτ Νταβούτογλου, υπουργό Εξωτερικών.
Ο Γκιουλ, επιμένουν οι ίδιες πηγές, θα είχε το προβάδισμα σε μια τέτοια κούρσα. Στέλεχος της τριανδρίας, μαζί με τον Ερντογάν και τον Αρίντς, που ίδρυσαν το ΑΚΡ, καλός οικονομολόγος με μακρά θητεία στην Ισλαμική Τράπεζα στην Τζέντα, άνθρωπος με ήπιο προφίλ και καλές διεθνείς επαφές λόγω της πρότερης θητείας του στο τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών, ο Γκιουλ μοιάζει η προφανής επιλογή. Σύμφωνα με τον Ιχσάν Νταγί όμως, «ίσως να μην είναι ο πλέον κατάλληλος για να διατηρήσει τη συνοχή ενός τόσο πολυσυλλεκτικού κόμματος στο οποίο συνυπάρχουν ισλαμιστές, δημοκρατικοί, Κούρδοι κ.λπ.». Δεν πρέπει επίσης να λησμονείται ότι ο Αρίντς έχει ισχυρή πρόσβαση στον ισλαμικό πυρήνα του ΑΚΡ, ενώ και η επιρροή του Νταβούτογλου είναι αυξημένη. Αλλωστε ο εκλεκτός του, ο Ιμπραχίμ Καλίν, είναι ο κορυφαίος και εξ απορρήτων σύμβουλος του Ερντογάν.
Υπάρχει επίσης ένας παράγοντας που ουδείς γνωρίζει πώς θα κινηθεί στο σενάριο μιας Τουρκίας χωρίς ηγέτη τον Ερντογάν. Αυτός ακούει στο όνομα Φετουλάχ Γκιουλέν. Ο ευρισκόμενος στις Ηνωμένες Πολιτείες ηγέτης του μετριοπαθούς ισλαμικού κινήματος θεωρείται ότι ελέγχει μεγάλο μέρος της αστυνομίας, ακόμη και της Δικαιοσύνης. Δεν είναι λίγοι όσοι διακρίνουν δικό του δάκτυλο πίσω από τις πρόσφατες συλλήψεις στελεχών της ΜΙΤ. Και ακόμη περισσότεροι ισχυρίζονται ότι οι άλλοτε αγαστές σχέσεις Ερντογάν – Γκιουλέν δεν είναι πλέον τόσο ρόδινες…
Την τελευταία δεκαετία η ακμή της τουρκικής οικονομίας είναι η αιχμή του δόρατος της επιτυχίας για τον Ερντογάν. «Η πολιτική σταθερότητα που έφερε στην Τουρκία το ΑΚΡ είναι η βασική αιτία που η οικονομία της χώρας προόδευσε τόσο πολύ» υπογραμμίζει ο κ. Νταγί. «Ο Ερντογάν και η ομάδα του ήξεραν εξαρχής πού ήθελαν να οδηγήσουν την τουρκική οικονομία» προσθέτει. Το επίκεντρο μετατοπίστηκε από την παραδοσιακή οικονομική ελίτ στη νέα ελίτ των «τίγρεων της Ανατολίας», των νέων οικονομικών δυνάμεων του Ικονίου και του Γκαζιαντέπ που στήριξαν την πολιτική Ερντογάν τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.
Τι θα συμβεί όμως αν τα πρώτα σύννεφα που αρχίζουν να μαζεύονται στον τουρκικό οικονομικό ορίζοντα βαρύνουν, και αυτό συνδυαστεί με πιθανή διαδοχή Ερντογάν; Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία, η τουρκική οικονομία σημείωσε ανάπτυξη 8,2% το τρίτο τρίμηνο του 2011, αλλά το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) προβλέπει μείωση της ανάπτυξης στο 2% το 2012. Ωστόσο υπάρχουν και άλλα στοιχεία που γεννούν προβληματισμό. Το σπουδαιότερο είναι το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών που προσεγγίζει το 10% του ΑΕΠ (περίπου 70 δισ. δολάρια) και είναι αποτέλεσμα ενός μοντέλου ανάπτυξης οικοδομημένου στον καταναλωτισμό. Η εσωτερική ζήτηση φθάνει άλλωστε στο 70% του ΑΕΠ.
Αν η οικονομική ευημερία περιοριστεί, τότε η έλλειψη ενός ηγέτη του διαμετρήματος του Ερντογάν θα είναι μείζων. Δεν πρέπει να λησμονείται ότι εν όψει των πρόσφατων εκλογών ο τούρκος πρωθυπουργός έχει υποσχεθεί διπλασιασμό του κατά κεφαλήν εισοδήματος στα 25.000 δολάρια μέσα στην επόμενη δεκαετία. «Πολλές ομάδες συμφερόντων θα στραφούν τότε εναντίον του ΑΚΡ. Με τον Ερντογάν στη θέση του, δεν θα καταφέρουν πολλά. Χωρίς αυτόν, δεν μπορώ να είμαι κατηγορηματικός» καταλήγει ο κ. Νταγί.
Εξωτερική πολιτική
Απρόβλεπτες συνέπειες για την Ελλάδα
Ο τελευταίος χρόνος διέλυσε ουσιαστικά τη θεωρία των μηδενικών προβλημάτων του Αχμέτ Νταβούτογλου. Η Συρία, το Ιράκ και το Ιράν, το Ισραήλ και η Ανατολική Μεσόγειος αποδεικνύουν του λόγου το αληθές.
Αυτή τη στιγμή η Αγκυρα έχει πολλά ανοιχτά μέτωπα σε όλη τη γειτονιά της, ενώ η πληγή του Κουρδικού συνεχίζει να αιμορραγεί. Οι σχέσεις με τη Δαμασκό δοκιμάζονται, ενώ οι Τούρκοι προσπαθούν με διπλωματικές ντρίμπλες να αποφύγουν μια επέμβαση στη Συρία που θα άνοιγε και δεύτερο μέτωπο με τους Κούρδους. Η συνεννόηση που έχει επιτευχθεί με τους Κούρδους του Βόρειου Ιράκ και τον Μεσούντ Μπαρζανί δεν θα είναι αρκετή για να καλύψει τα νώτα της Αγκυρας – πόσω μάλλον που δεν προχωρεί ομαλά και η πρωτοβουλία επίλυσης του Κουρδικού στο εσωτερικό.
Οσο για την Ελλάδα; «Κατ’ αρχήν η Τουρκία δεν έχει κίνητρο να μας δημιουργήσει προβλήματα» σχολιάζουν παρατηρητές των ελληνοτουρκικών σχέσεων. «Δεν μπορούμε να επαναπαυθούμε» συμπληρώνουν. Και η εξήγηση γίνεται σαφής αν παρακολουθήσει κανείς την άποψη του κ. Νταγί. «Η εσωτερική αστάθεια θα μπορούσε να επηρεάσει την εξωτερική πολιτική. Αν αυτή εμπλακεί με μια διαδικασία διαδοχής στο κυβερνών κόμμα, ώστε κάποιοι υποψήφιοι να κερδίσουν σε δημοτικότητα, τότε ίσως υπάρξουν αντιδράσεις που θα υπερβούν τα όρια, με απρόβλεπτες συνέπειες» εξηγεί.
