Η λιτότητα έχει αποτύχει στην Ευρώπη;

Του Daniel Gros, Thinking Ahead of Europe

Αν και πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν ανακοινώσει περικοπές δαπανών και μειώσεις φόρων, τα ποσοστά χρέους ως προς το ΑΕΠ συνεχίζουν να επιδεινώνονται. Επομένως, εάν ο σκοπός της λιτότητας ήταν να μειώσει τα επίπεδα χρέους, οι επικριτές της έχουν δίκιο: η δημοσιονομική σύσφιξη έχει αποτύχει. Αλλά ο στόχος της λιτότητας δεν ήταν μόνο να σταθεροποιήσει τα επίπεδα χρέους.

Στην πραγματικότητα, η λιτότητα έχει συμβάλει ως διαφήμιση, σε κάποιες περιπτώσεις. Η Γερμανία προσωρινά αύξησε το δημοσιονομικό έλλειμμα κατά περίπου 2,5% του ΑΕΠ στη διάρκεια της παγκόσμιας ύφεσης το 2009. Η επακόλουθη ταχεία μείωση του ελλείμματος δεν είχε σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη. Έτσι, είναι δυνατό να μειωθούν τα ελλείμματα και να διατηρηθεί υπό έλεγχο το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ, με την προϋπόθεση ότι η οικονομία δεν ξεκινά με μεγάλες ανισορροπίες και ότι το χρηματοπιστωτικό σύστημα λειτουργεί σωστά. Προφανώς, οι χώρες στην περιφέρεια της ευρωζώνης δεν πληρούν αυτές τις προϋποθέσεις.

Χώρες των οποίων οι κυβερνήσεις είτε έχουν χάσει πρόσβαση σε κανονική χρηματοδότηση της αγοράς (όπως η Ελλάδα, η Ιρλανδία και η Πορτογαλία) ή αντιμετωπίζουν πολύ υψηλά ασφάλιστρα κινδύνου (όπως η Ιταλία και η Ισπανία την περίοδο 2011-2012), απλώς δεν έχουν επιλογή: πρέπει να μειώσουν τις δαπάνες τους ή να αποκτήσουν χρηματοδότηση από κάποιο επίσημο όργανο όπως το ΔΝΤ ή τον ESM. Αλλά η εξωτερική επίσημη χρηματοδότηση θα υπόκειται πάντα σε όρους των πιστωτών- και οι πιστωτές δεν βλέπουν λόγο να χρηματοδοτούν δαπάνες στο επίπεδο που οδήγησε τη χώρα σε μπελάδες.

Επομένως, στην περιφέρεια της ευρωζώνης, η λιτότητα δεν ένα θέμα της εξομάλυνσης της ζήτησης, αλλά της διασφάλισης της φερεγγυότητας των κυβερνήσεων. Οι οικονομολόγοι αρέσκονται να επισημαίνουν ότι η φερεγγυότητα δεν έχει και μεγάλη σχέση με το επίπεδο του δημόσιου χρέους στο σημερινό ΑΕΠ, αλλά έχουν μεγάλη σχέση με το χρέος σε σχέση με τα αναμενόμενα μελλοντικά φορολογικά έσοδα. Η φερεγγυότητα μιας κυβέρνησης επομένως, εξαρτάται πολύ περισσότερο από τις προοπτικές της μακροπρόθεσμης ανάπτυξης από ό,τι το τρέχον ποσοστό χρέους/ΑΕΠ.

Η μείωση του ελλείμματος σήμερα θα μπορούσε να οδηγήσει βραχυπρόθεσμα στην πτώση του ΑΕΠ που είναι μεγαλύτερη από ό,τι η μείωση στο έλλειμμα (εάν ο «πολλαπλασιαστής» είναι μεγαλύτερος του 1), κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε άνοδο του χρέους ως ποσοστό επί του ΑΕΠ. Αλλά σχεδόν όλα τα οικονομικά μοντέλα υποδηλώνουν ότι μια μείωση στις δαπάνες σήμερα θα πρέπει να οδηγήσει σε υψηλότερο ΑΕΠ μακροπρόθεσμα, διότι επιτρέπει τη μείωση των φόρων (και επομένως και οικονομικές στρεβλώσεις).

Η λιτότητα θα πρέπει επομένως να είναι πάντα επωφελής για τη φερεγγυότητα μακροπρόθεσμα, ακόμη κι αν το ποσοστό χρέους ως προς το ΑΕΠ επιδεινώνεται βραχυπρόθεσμα. Για αυτό το λόγο, η τρέχουσα αύξηση στα ποσοστά χρέους/ΑΕΠ στη νότια Ευρώπη δεν θα πρέπει να ερμηνεύονται ως απόδειξη ότι η λιτότητα δεν έχει αποτελέσματα.

Επιπλέον, η λιτότητα συνοδεύτηκε από διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, οι οποίες θα πρέπει να αυξήσουν τη δυναμική μακροπρόθεσμης ανάπτυξης των χωρών, ενώ οι μεταρρυθμίσεις του συνταξιοδοτικού συστήματος αναμένεται να μειώσουν σημαντικά το δημοσιονομικό κόστος των γηρασμένων πληθυσμών. Τέτοιες μεταρρυθμίσεις υπόσχονται να ενισχύσουν τη φερεγγυότητα όλων των κυβερνήσεων που τις υιοθετούν, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων στην περιφέρεια της ευρωζώνης.

Πιο σημαντικό, η λιτότητα είχε μεγάλη επιτυχία στην αποκατάσταση του εξωτερικού ισοζυγίου στην περιφέρεια της ευρωζώνης. Τα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών όλων των χωρών στο νότο της ευρωζώνης, βελτιώνονται ραγδαία και, με εξαίρεση την Ελλάδα, σύντομα θα επιστρέψουν σε πλεόνασμα. Αυτή η θεμελιώδης αλλαγή έχει συμβάλει στη μείωση των ασφαλίστρων κινδύνου το περασμένο έτος, παρά την πολιτική αναταραχή που συνεχίζει σε πολλές χώρες (ιδιαίτερα στην Ιταλία, την Πορτογαλία και την Ελλάδα).

Αυτή η εξωτερική πτυχή είναι ζωτικής σημασίας. Εάν το δημόσιο χρέος οφείλεται σε εγχώριους επενδυτές, μπορεί να εξυπηρετηθεί με τους φόρους που επιβάλλονται επί του ΑΕΠ. Αλλά το χρέος που οφείλεται σε ξένους, μπορεί να εξυπηρετηθεί μόνο με αγαθά και υπηρεσίες που πωλούνται στο εξωτερικό, και αυτό σημαίνει εξαγωγές. Επομένως, η βασική μεταβλητή για χώρες που είχαν μεγάλα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών, και επομένως επιβαρύνονται σήμερα με μεγάλο εξωτερικό χρέος, δεν είναι το ποσοστό χρέος/ΑΕΠ, αλλά το ποσοστό εξωτερικού χρέους/εξαγωγές (μαζί με τις προοπτικές αύξησης για τις εξαγωγές).

Εδώ, οι εξελίξεις είναι ενθαρρυντικές. Στη διάρκεια των ετών αλματώδους ανάπτυξης, όταν χώρες όπως η Ελλάδα, η Πορτογαλία, η Ισπανία, είχαν ακόμη μεγαλύτερα εξωτερικά ελλείμματα, οι εξαγωγές τους δεν αυξανόταν γρήγορα, επομένως το ποσοστό εξωτερικού χρέους/εξαγωγές, επιδεινώθηκε σταθερά, φθάνοντας σε επίπεδα που συνήθως θεωρούνται ανησυχητικά. Για παράδειγμα, για την Ισπανία και την Πορτογαλία, το άθροισμα των προηγούμενων ελλειμμάτων σε σχέση με τις ετήσιες εξαγωγές έφθασε το 300% και 400%, αντίστοιχα, το 2008, ενώ ένα ποσοστό της τάξης του 250% συχνά θεωρείται ως το κατώτατο όριο στο οποίο μπορεί να προκύψουν προβλήματα εξωτερικής χρηματοδότησης,.

Με τη λιτότητα, οι εισαγωγές έχουν συντριβεί παντού στην περιφέρεια, ενώ οι εξαγωγές, ωθούμενες και από την μείωση του κόστους εργασίας, αυξήθηκαν (με εξαίρεση την Ελλάδα). Ως αποτέλεσμα, όπως εμφανίζεται και στο γράφημα, τα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών αυτών των χωρών περνάνε τώρα σε πλεόνασμα και η εξωτερική τους φερεγγυότητα βελτιώνεται με ταχείς ρυθμούς.

Πραγματικά, σύμφωνα με το ΔΝΤ, η Ισπανία θα πρέπει να καταγράψει αυξημένα πλεονάσματα τρεχουσών συναλλαγών στα επόμενα πέντε χρόνια, καθώς οι εξαγωγές αυξάνονται σημαντικά, με αποτέλεσμα τη μείωση του ποσοστού του εξωτερικού χρέους/εξαγωγές κατά το ήμισυ (στο περίπου 150% το 2018) ενώ της Πορτογαλίας θα πρέπει να διαμορφωθεί περίπου στο 250%. Ακόμη και η Ιταλία, της οποίας τα εξωτερικά ελλείμματα παραμένουν μικρά, θα εμφανίσουν σύντομα πλεόνασμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών.

Η λιτότητα πάντα περιελάμβανε τεράστιο κοινωνικό κόστος, αλλά είναι αναπόφευκτη όταν μια χώρα έχει ζήσει πέρα από τις δυνατότητές της και έχει χάσει την εμπιστοσύνη των διεθνών πιστωτών της. Τα εξωτερικά θεμελιώδη της περιφέρειας της ευρωζώνης βελτιώνονται τώρα με γρήγορο ρυθμό. Υπό αυτή την έννοια, η λιτότητα έχει κάνει ακριβώς ό,τι επρόκειτο να κάνει.