Οι κινήσεις Δύσης και Ρωσίας στην ουκρανική σκακιέρα. Η δύσκολη θέση του Κιέβου και ο δύσβατος δρόμος μέχρι τις εκλογές. Γιατί η Μόσχα δεν θα επιχειρήσει εισβολή. Σε αναζήτηση σφαίρας επιρροής και άλλες πρώην σοβιετικές χώρες.
Η θέση της Ρωσίας στην πρώην σοβιετική περιφέρεια, και σε μεγάλο βαθμό οι ευρύτερες σχέσεις της με τη Δύση θα είναι στενά συνδεδεμένες με την κατάσταση στην Ουκρανία. Καθώς θα καταλαγιάζει το επαναστατικό πάθος, η Ουκρανία θα εισέλθει σε μια γνώριμη κατάσταση παράλυσης. Ο νυν συνασπισμός είναι ήδη διαιρεμένος μεταξύ των ομάδων με ευρωπαϊκό προσανατολισμό, των εθνικιστικών κομμάτων και των δεξιών υπερεθνικιστικών κινημάτων.
Η μεταβατική ακόμα κυβέρνηση ενδιαφέρεται πρωτίστως για τη διατήρηση της φερεγγυότητας της χώρας και την αποφυγή της χρεοκοπίας. Για τον σκοπό αυτό, στο τέλος του α' τριμήνου δόθηκε έγκριση για δάνειο από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Ωστόσο, τα πολιτικά κόστη που συνοδεύουν την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων που απαιτούνται για τη διάσωση, συμπεριλαμβανομένης της αύξησης της τιμής του φυσικού αερίου για τα νοικοκυριά και της εφαρμογής ευέλικτης συναλλαγματικής ισοτιμίας, θα υπερτονίσουν τις διαιρέσεις μεταξύ των πολιτικών ομάδων και θα μπορούσαν να απειλήσουν ολόκληρη την κυβέρνηση.
Ο ανώμαλος δρόμος προς τις προεδρικές εκλογές που έχουν προγραμματιστεί για τις 25 Μαΐου θα αναζωπυρώσει τις αναταραχές στην Ουκρανία. Η Ρωσία αναμένεται να αμφισβητήσει τη νομιμότητα της ψηφοφορίας και να στηρίξει τις διαδηλώσεις και τις ανεπίσημες ένοπλες ομάδες στα Νότια και στα Ανατολικά, όπου ήδη ένας σημαντικός αριθμός φιλορώσων Ουκρανών αμφισβητεί τις πολιτικές αποφάσεις που λαμβάνει το Κίεβο. Ακόμα και αν το χρονοδιάγραμμα των εκλογών δεν εφαρμοστεί αυτό το τρίμηνο ως αποτέλεσμα των αναταραχών, μια ώθηση προς την αποκέντρωση της εξουσίας στην Ουκρανία θα δώσει στη Ρωσία μεγαλύτερο πάτημα στις περιοχές αυτές για να αντιμετωπίσει μακροπρόθεσμα τις φιλοδυτικές τάσεις.
Η Ρωσία θα χρησιμοποιήσει επίσης οικονομικά μέσα για να υπονομεύσει την ουκρανική κυβέρνηση, όπως την απαγόρευση εισαγωγών από την Ουκρανία. Η Μόσχα μπορεί επίσης να διατηρήσει ψηλά τις τιμές του φυσικού αερίου, αρνούμενη να δώσει οποιαδήποτε ενεργειακή έκπτωση σε αυτό που η ίδια θεωρεί κατακερματισμένη και ακόμα αναξιόπιστη κυβέρνηση στο Κίεβο.
Οι φιλοδυτικοί πολιτικοί στο Κίεβο φυσικά θα στραφούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στις ΗΠΑ για να προστατέψουν την Ουκρανία από τις ρωσικές οικονομικές πιέσεις. Για το δεύτερο τρίμηνο, τουλάχιστον, η στήριξη της Δύσης θα είναι αρκετή για να αποτρέψει τη χρεοκοπία της Ουκρανίας και την υποχώρησή της υπό τη ρωσική πίεση. Ωστόσο, πιο μακροπρόθεσμα, καθώς θα γίνεται ξεκάθαρο ότι η χώρα δεν θα μπορέσει να εκπληρώσει τις δανειακές της υποχρεώσεις, η Ευρωπαϊκή Ένωση -η οποία έχει τα δικά της οικονομικά προβλήματα να αντιμετωπίσει- θα περιορίσει τη βοήθειά της προς αυτήν.
Παρά τη στρατιωτική της στάση, η Ρωσία είναι απίθανο να παρέμβει με στρατό στο εσωτερικό της Ουκρανίας. Ωστόσο, θα χρησιμοποιήσει τις δυνάμεις της στα ρωσικά σύνορα και στην Κριμαία, την Υπερδνειστερία και τη Λευκορωσία για να διατηρήσει τις πιέσεις στη χώρα.
Η Ρωσία και το ΝΑΤΟ θα συνεχίσουν να ανταγωνίζονται στους μετρημένους αμυντικούς ελιγμούς. Το ΝΑΤΟ κατά πάσα πιθανότητα θα ενισχύσει τη θέση του στην Ανατολή στέλνοντας περισσότερους στρατιώτες και εξοπλισμό στις χώρες που συνορεύουν με τη Ρωσία, όπως οι βαλτικές. Μια τέτοια ανάπτυξη θα επιτευχθεί μέσω μακροπρόθεσμων εκπαιδευτικών αποστολών στις οποίες οι δυνάμεις μπορούν να εναλλάσσονται σε προσωρινή βάση. Κρίσιμης σημασίας είναι το γεγονός ότι οι ΗΠΑ θα αποφύγουν μια μόνιμη βάση στα σύνορα της Ρωσίας και θα αποφύγουν τη συζήτηση για ένταξη της Ουκρανίας και της Γεωργίας στο ΝΑΤΟ. Η Ρωσία με τη σειρά της θα ενισχύσει τη στρατιωτική της θέση στη Λευκορωσία και στη δυτική Ρωσία, δεν θα εισβάλει όμως στην Ουκρανία.
Οι πρώην σοβιετικές χώρες ψάχνουν για συμμαχίες
Πέραν της Ουκρανίας, αρκετά θα είναι τα κράτη που θα εμπλακούν το β' τρίμηνο σε έναν αγώνα εξασφάλισης στήριξης από τη Ρωσία ή τη Δύση. Η Μολδαβία και η Γεωργία κινούνται προς ενοποίηση με την Ε.Ε. και είναι προγραμματισμένο να υπογράψουν συμφωνίες-κλειδιά με το μπλοκ τον Ιούνιο. Δυτικές υπηρεσίες θα μπορούσαν να προωθήσουν διαδηλώσεις στήριξης αυτής της πολιτικής κατεύθυνσης στο Κισινάου και στην Τιφλίδα.
Όμως η Ρωσία διαθέτει αρκετά μέσα που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει στη Μολδαβία ώστε να υπονομεύσει αυτές τις προσπάθειες ενοποίησης, συμπεριλαμβανομένων των εμπορικών απαγορεύσεων, των πολιτικών δεσμών με ομάδες της αντιπολίτευσης, αλλά και της στρατιωτικής παρουσίας της στην Υπερδνειστερία. Επίσης μπορεί να ασκήσει πολιτικές και στρατιωτικές πιέσεις στην Τιφλίδα μέσω των αυτόνομων περιοχών της Αμπχαζίας και της Νοτίου Οσετίας, όμως η αναστολή εμπορίου στον ρωσογεωργιανό πόλεμο του 2008 «άμβλυνε» τα οικονομικά εργαλεία που μπορεί να χρησιμοποιήσει η Ρωσία κατά της Γεωργίας. Οι συμφωνίες της Μολδαβίας και της Γεωργίας για την Ε.Ε. θα υπόκεινται σε μια ευρύτερη διαπραγμάτευση μεταξύ της Ρωσίας και των ΗΠΑ. Από την άποψη της Ρωσίας, ωστόσο, αυτά τα κράτη είναι δευτερεύουσας σημασίας σε σύγκριση με την πολιτική εξέλιξη στην Ουκρανία.
Τα κράτη της Βαλτικής –Εσθονία, Λετονία και Λιθουανία- επίσης θα αναζητήσουν μεγαλύτερη στήριξη από τη Δύση, καθώς η Ρωσία αναμένεται να εντείνει τις πιέσεις στη Βαλτική μέσω της αύξησης των στρατιωτικών της δυνάμεων στο Καλίνινγκραντ, στη Βαλτική Θάλασσα και στη Δυτική Ρωσία. Αν και τα κράτη της Βαλτικής είναι ήδη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ, θα αναζητήσουν ισχυρότερη στρατιωτική παρουσία και μεγαλύτερη ενεργειακή βοήθεια από τη Δύση, ιδιαίτερα από τις ΗΠΑ. Με τις εξαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου από τις ΗΠΑ να απέχουν ακόμα πολλά χρόνια, το περισσότερο που μπορούν να κάνουν οι ΗΠΑ σε όρους ενεργειακής βοήθειας είναι να παράσχουν τεχνολογία και επενδύσεις για μακροπρόθεσμα (και ακριβά) projects διαφοροποίησης.
Μια θεμελιώδης αναδιάρθρωση του ΝΑΤΟ και των περιφερειακών στρατιωτικών δυνάμεων επίσης θα χρειαστεί αρκετό χρόνο. Καθώς οι ΗΠΑ προχωρούν με επιφυλακτικότητα σε ό,τι αφορά τη Ρωσία, πιο μαχητικά κράτη όπως η Πολωνία θα φροντίσουν να κάνουν γνωστή την απογοήτευσή τους με το επίπεδο δέσμευσης των ΗΠΑ. Πιο συνετά κράτη, όπως η Ρουμανία, θα επιχειρήσουν να μη δώσουν τόση έκταση στα ζητήματα αυτά.
Ενώ η Γεωργία, η Μολδαβία και τα κράτη της Βαλτικής θα ενισχύσουν την ενοποίηση με τη Δύση, άλλα κράτη της πρώην σοβιετικής περιφέρειας, αντιθέτως, θα αναζητήσουν μεγαλύτερη συνεργασία με τη Ρωσία. Η Λευκορωσία, στενός σύμμαχος της Ρωσίας, θα αυξήσει τους δεσμούς ασφαλείας μαζί της, επιτρέποντας μεταξύ άλλων την ύπαρξη περισσότερων ρωσικών μαχητικών αεροσκαφών στο έδαφός της. Οι δυτικοί μη κυβερνητικοί οργανισμοί θα μπορούσαν να επιχειρήσουν να επηρεάσουν τις ομάδες της αντιπολίτευσης της Λευκορωσίας και τις διαδηλώσεις, ιδιαίτερα μέσω της Πολωνίας και της Λιθουανίας, όμως τέτοιες προσπάθειες θα είναι πολύ περιορισμένης αποτελεσματικότητας.
Στο μεταξύ, η Ρωσία θα συνεχίσει να ενισχύει την ενοποίηση εντός των οικονομικών της μπλοκ και των μπλοκ ασφαλείας. Η Ρωσία, η Λευκορωσία και το Καζακστάν είναι προγραμματισμένο να υπογράψουν επισήμως τη μετάβαση από την οικονομική ομάδα της Τελωνειακής Ένωσης στην Ευρασιατική Οικονομική Ένωση την 1η Μαΐου. Η Αρμενία επίσης θα υπογράψει τη συνθήκη τον Μάιο και θα ενταχθεί στο μπλοκ στις αρχές του 2015, όπου αναμένεται και η επίσημη έναρξη της Ευρασιατικής Ένωσης. Η Ρωσία θα ενισχύσει επίσης την ενοποίηση των μελών που συμμετέχουν στον Οργανισμό της Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (Collective Security Treaty Organization) – που περιλαμβάνει τη Λευκορωσία, την Αρμενία, το Καζακστάν, το Κιργιστάν και το Τατζικιστάν- μέσω αύξησης των όπλων και στρατιωτικών ασκήσεων.
Τα εσωτερικά προβλήματα της Ρωσίας
Η ρωσική οικονομία θα συνεχίσει να επιβραδύνεται το β' τρίμηνο και να επιβαρύνει τη ρωσική κυβέρνηση. Οι εντάσεις αναφορικά με την Ουκρανία έχουν οδηγήσει σε μαζική έξοδο κεφαλαίων από τη Ρωσία: χοντρικά 70 δισ. δολάρια έφυγαν από τη χώρα το α' τρίμηνο. Αν και δεν θεωρούμε ότι οι ΗΠΑ και η Ε.Ε. είναι πιθανό να εφαρμόσουν εμπορικές κυρώσεις που θα σακατέψουν τη Ρωσία το β' τρίμηνο, θα συνεχιστεί η σημαντική φυγή κεφαλαίων, όπως έγινε και με τον ρωσογεωργιανό πόλεμο του 2008. Η οικονομική επίπτωση το 2008 ήταν πολύ πιο καταστροφική για τη Ρωσία γιατί ένα μεγάλο μέρος της υφηλίου διολίσθησε σε ύφεση και οι τιμές του πετρελαίου έπιασαν πάτο στα 40 δολάρια το βαρέλι.
Ωστόσο, με τις τιμές του πετρελαίου να παραμένουν πιθανότατα πάνω από τα 100 δολάρια το βαρέλι, το Κρεμλίνο θα μπορέσει να διαχειριστεί τις βραχυπρόθεσμες οικονομικές συνέπειες της αντιπαράθεσης με τη Δύση. Κατόπιν τούτων, η Ρωσία θα πρέπει να αντιμετωπίσει το πιο μακροπρόθεσμο ζήτημα της προσέλκυσης επενδυτών και τεχνολογίας, κάτι που καθιστά επιτακτικό για τη Μόσχα να αποφύγει τις στρατιωτικές ενέργειες που θα αποξένωναν έναν στρατηγικό οικονομικό εταίρο όπως είναι η Γερμανία.
Η ουκρανική κρίση εγείρει και πάλι ανησυχίες εντός του Κρεμλίνου ότι τέτοιου είδους υποστηριζόμενες από τη Δύση αναταραχές θα μπορούσαν να διεισδύσουν και στη Ρωσία. Η ξένη στήριξη για τις ομάδες της αντιπολίτευσης στο εσωτερικό της Ρωσίας διευκόλυναν τις μαζικές διαδηλώσεις το 2011-2012. Αν και δεν αναμένουμε οι ΗΠΑ να προχωρήσουν τόσο πολύ το β' τρίμηνο, το Κρεμλίνο θα συνεχίσει να περιορίζει την αντιπολίτευση στη Ρωσία με πειθαρχικά μέτρα κατά των ηγετών της και των διαδηλωτών και με περιορισμό της πολυφωνίας των μέσων ενημέρωσης. Ο Πούτιν βρίσκεται σε πιο ασφαλή θέση στο εσωτερικό της χώρας, σε μεγάλο βαθμό χάρη στην άνοδο της δημοτικότητάς του λόγω της προσάρτησης της Κριμαίας. Ακόμα, καθώς το Κρεμλίνο θα παζαρεύει σιωπηρά με τις ΗΠΑ και θα περιορίζει τις ρωσικές στρατιωτικές κινήσεις στο εξωτερικό, θα δώσει ιδιαίτερη σημασία στην παρουσίαση γεγονότων με τέτοιον τρόπο ώστε να δοθεί έμφαση στο γεγονός πως ο Πούτιν αψηφά αυτό που θεωρεί δυτική παρέμβαση.
Εντάσεις στην κεντρική Ασία
Οι χρηματοοικονομικές πιέσεις θα παραμείνουν ισχυρές στην κεντρική Ασία, καθώς το Καζακστάν αρχίζει την αναδιάρθρωση του προβληματικού τραπεζικού του τομέα και αρκετές κρατικές επιχειρήσεις και τράπεζες παραμένουν καταχρεωμένες. Ο οικονομικός τεχνοκράτης και πρώην πρωθυπουργός του Καζακστάν, Καρίμ Μασίμοφ, επανατοποθετήθηκε για να επιβλέπει την εφαρμογή των δύσκολων οικονομικών μεταρρυθμίσεων, όταν η κυβέρνηση αναγκάστηκε να υποτιμήσει το τένγκε το α' τρίμηνο. Η κυβέρνηση θα προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις, συμπεριλαμβανομένων των αυξήσεων στους μισθούς, προκειμένου να αποτρέψει τις βίαιες κοινωνικές αντιδράσεις έναντι της περαιτέρω λιτότητας. Η αναδιάρθρωση του τραπεζικού τομέα θα επικεντρωθεί πρώτα στις τρεις από τις μεγαλύτερες τράπεζες της χώρας που βρίσκονται στο χείλος της χρεοκοπίας. Η κυβέρνηση θα βασιστεί στα έσοδα από τις υψηλές τιμές του πετρελαίου για να διαχειριστεί βραχυπρόθεσμα την κρίση. Με τον Μασίμοφ και πάλι στο παιχνίδι, το Καζακστάν είναι επίσης πιθανό να αντιμετωπίσει περισσότερες γκρίνιες για το αμφιλεγόμενο σχέδιο διαδοχής του προέδρου της χώρας Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγεφ.
Καθώς τα οικονομικά προβλήματα στη Ρωσία και στο Καζακστάν θα επιμείνουν και μετά το β' τρίμηνο, άλλα κράτη της κεντρικής Ασίας θα αρχίσουν να πιέζονται – ιδιαίτερα αυτά που βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στα εμβάσματα από τους εργάτες που έχουν μεταναστεύσει σε Καζακστάν και Ρωσία. Εργάτες από το Ουζμπεκιστάν, το Τατζικιστάν και το Κιργιστάν αισθάνονται τις επιπτώσεις της μειωμένης αξίας των εμβασμάτων τους, αν και δεν έχουν και πολλές επιλογές για να δουλέψουν αλλού. Ανησυχώντας για το ενδεχόμενο κοινωνικής αστάθειας που θα προκύψει από τα οικονομικά τους προβλήματα, οι κυβερνήσεις της κεντρικής Ασίας είναι πιθανό να συσφίγξουν τις πολιτικές για τις τράπεζες και το συνάλλαγμα για να αποτρέψουν κρίσεις ρευστότητας.
