Του Δρα Βύρωνα Ματαράγκα, Διεθνολόγου
«Σας παρακαλώ να ευλογήσετε εμένα και την Εκκλησία μου. Ευλογήστε με Αγιώτατε».
Με τα λόγια αυτά ο Πάπας Φραγκίσκος υποκλίθηκε ενώπιον του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου, έσκυψε το κεφάλι του και ο Προκαθήμενος της Ορθόδοξης Εκκλησίας ασπάσθηκε στο κεφάλι τον Αρχηγό της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας.
Μία πράξη πλήρης νοήματος του Πάπα Ρώμης, που όπως επισημαίνει η ιταλική εφημερίδα Corriere della Sera, «αυτή η πρωτόγνωρη πράξη του Πάπα φέρνει τα πάνω-κάτω στις σχέσεις των δύο Εκκλησιών σχετικά με τα Πρεσβεία Τιμής».
Η αποκορύφωση της ιστορικής επισκέψεως του Πάπα Φραγκίσκου στην έδρα του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Φανάρι το Σάββατο, 29 Νοεμβρίου 2014.
Αυτή η υπόκλιση του Πάπα Φραγκίσκου ήλθε στη συνέχεια του αιφνίδιου και αυθόρμητου φιλήματος του χεριού του Πατριάρχη Βαρθολομαίου που έκανε ο Πάπας, τον παρελθόντα Μάϊο στον Ναό της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα.
Προηγήθηκε η επίσημη υποδοχή του Αγίου Πατρός (Sanctus Pater, il Santo Padre, le Saint Père, el Santo Padre, The Holy Father, der Heilige Vater, O Santo Padre), όπως αποκαλούν τον Πάπα Ρώμης οι Ρωμαιοκαθολικοί, με παρατεταμένες κωδωνοκρουσίες του καμπαναριού του Πατριαρχικού Ναού του Αγίου Γεωργίου, από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο και την Ιερά Σύνοδο του Οικουμενικού Θρόνου στα Προπύλαια του Πατριαρχικού Ναού καθώς και η πανηγυρική δοξολογία.
Την επομένη ημέρα, Κυριακή, 30 Νοεμβρίου 2014, τελέστηκε Πατριαρχική και Συνοδική Θεία Λειτουργία στον Ιερό Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου για την Εορτή του Αποστόλου Ανδρέα του Πρωτόκλητου, ιδρυτού της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως.
Στην Θεία Λειτουργία παρέστη και ο Αντιπρόεδρος και Υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδος κ. Ευάγγελος Βενιζέλος.
Πρόκειται για την κατά σειρά τέταρτη (4η) επίσκεψη Πάπα Ρώμης στο Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Προηγήθηκαν οι επισκέψεις:
1. του Πάπα Παύλου ΣΤ’ (25 Ιουλίου 1967),
2. του Πάπα Ιωάννου Παύλου Β’ (29-30 Νοεμβρίου 1979) και
3. του Πάπα Βενέδικτου ΙΣΤ’ (29-30 Νοεμβρίου 2006).
Σημειωτέον ότι κατά την α’ χιλιετία, δηλαδή κατά την περίοδο που προηγήθηκε του Μεγάλου Σχίσματος του 1054, τρεις Πάπαι Ρώμης επισκέφθηκαν την Κωνσταντινούπολη:
1. o Πάπας Αγαπητός (536),
2. ο Πάπας Βιγίλιος (547) και
3. ο Πάπας Κωνσταντίνος (711).
Επομένως από την άποψη της Εκκλησιαστικής Ιστορίας, πρόκειται για την έβδομη (7η) επίσκεψη Πάπα Ρώμης στη Νέα Ρώμη.
Η τραγική εμπειρία των Σεπτεμβριανών, δηλαδή των οχλοκρατικών εκδηλώσεων κατά της ομογένειας στην Κωνσταντινούπολη, του Ελληνικού Προξενείου και του κλιμακίου των Ελλήνων Αξιωματικών στο ΝΑΤΟ στην Σμύρνη, την νύχτα της 6ης προς την 7η Σεπτεμβρίου 1955, έκανε τον οξυδερκή εκείνο Πατριάρχη να αντιληφθεί την επιτακτική ανάγκη «ανοιγμάτων» προς τον ευρύτερο Χριστιανικό κόσμο.
Την εποχή εκείνη, και συγκεκριμένα από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων το 1989 και την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης στις 25 Δεκεμβρίου 1991, οι περισσότερες Ορθόδοξες Εκκλησίες με πολυάριθμο χριστεπώνυμον πλήρωμα, όπως οι Εκκλησίες της Ρωσίας, της Γεωργίας, της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας και της Σερβίας, ζούσαν υπό κομμουνιστικά καθεστώτα.
Οι Ορθόδοξες Εκκλησίες που ζούσαν στην δυτική σφαίρα επιρροής ήταν μόνο η Εκκλησία της Ελλάδος και των ΗΠΑ.[i]
Από τα Πρεσβυγενή Πατριαρχεία, το μεν Πατριαρχείο Αλεξανδρείας που ήταν ακόμα στις δόξες του, δεν μπορούσε να συνδράμει το Οικουμενικό Πατριαρχείο και την Ρωμιοσύνη, καθότι δεν διέθετε πολιτική επιρροή αυτού του βεληνεκούς, το Πατριαρχείο Αντιοχείας είχε ήδη περιέλθει υπό τον έλεγχο των Αράβων[ii] (Σύριων) Ορθοδόξων, το δε Πατριαρχείο Ιεροσολύμων ήταν ήδη παγιδευμένο στην αραβο-ισραηλινή διένεξη!
Γνωρίζουμε ότι, αμέσως μετά τα Σεπτεμβριανά, ο σκληροτράχυλος Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζων Φόστερ Ντάλας (John Foster Dulles) έστειλε αυστηρό μήνυμα συνδιαλλαγής και συμφιλιώσεως στους Υπουργούς Εξωτερικών της Ελλάδος και της Τουρκίας, θέτοντας σε ίση μοίρα το θύμα και τον θύτη!
Μπορούμε να εικάσουμε μετά βεβαιότητος ότι, και ο Πατριάρχης Αθηναγόρας υπήρξε παραλήπτης ταυτοσήμου ή παρομοίου μηνύματος.
Άλλωστε εκείνος ο οξυδερκής, ευφυής και ικανότατος Ιεράρχης γνώριζε πολύ καλά τους λόγους του πρόωρου άδοξου τέλους του προκατόχου του.[iii]
Έξι χρόνια μετά την λήξη του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα (1946-1949), οποιαδήποτε κίνηση προς την ομόδοξη Εκκλησία της Ρωσίας και οποιαδήποτε αρωγή της τελευταίας – έστω και μία απλή έκφραση συμπαθείας- προς την Σεπτή Κορυφή της Ορθοδοξίας ήταν πράξεις πολιτικώς επικινδύνως παρεξηγήσιμες και συνεπώς άκρως απαγορευμένες!
Στις 7 Οκτωβρίου 1958, ο Πατριάρχης Αθηναγόρας εξέφρασε μέσω του Τύπου τις θερμές ευχές του για την ταχεία ανάρρωση του ασθενούς Πάπα Ρώμης Πίου 12ου.
Τρεις ημέρες αργότερα, εξέφρασε την θλίψη του για τον θάνατο του ασθενούς Πάπα και ευχήθηκε την ανάδειξη άξιου διαδόχου του.
Η εκλογή στον Παπικό Θρόνο του Ιωάννου 23ου , του επονομασθέντος «Καλού Πάπα» (le Pape Bon) εγκαινίασε μία νέα περίοδο στις σχέσεις των Εκκλησιών Ανατολής και Δύσης.
Ο Angelo Giuseppe Roncalli,δηλαδή ο μετέπειτα Πάπας Ιωάννης 23ος , ως Τιτουλάριος Αρχιεπίσκοπος Μεσημβρίας, είχε υπηρετήσει ως Αποστολικός Απεσταλμένος του Πάπα στην Τουρκία και στην Ελλάδα με έδρα την Κωνσταντινούπολη μεταξύ των ετών 1935-1944.
Είχε χαιρετίσει την εκλογή του Οικουμενικού Πατριάρχη Βενιαμίν Α΄(1936-1946).
Σε ένα κήρυγμά του, το 1944,εξέφρασε την επιθυμία συγκλήσεως Οικουμενικής Συνόδου.
Είχε ιδίαν αντίληψη των εκκλησιαστικών θεμάτων και θρησκευτικών προβλημάτων, που Ρωμαιοκαθολικοί και Ορθόδοξοι αντιμετώπιζαν σε αυτή την περιοχή της υφηλίου.
Σημειωτέον ότι, προηγουμένως είχε υπηρετήσει ως Αποστολικός Απεσταλμένος του Πάπα στην Βουλγαρία (1925-1934).
Αναμφιβόλως , η εκλογή του στον Παπικό Θρόνο υπήρξε μία ευτυχής συγκυρία για την έναρξη της νέας επιθυμητής περιόδου στις σχέσεις των δύο Εκκλησιών.
Εκ μέρους της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας το πρώτο βήμα, που σηματοδότησε την νέα εποχή στις σχέσεις των Εκκλησιών Ανατολής και Δύσης, υπήρξε η σύγκλιση της Β΄Βατικανής Συνόδου (1962-1965) και κυρίως το σπουδαιότατο Διάταγμα «περί Οικουμενισμού» (Unitatis Redintegratio).
Eκ μέρους της Ορθοδόξου Εκκλησίας ο Πατριάρχης Αθηναγόρας προώθησε τις Πανορθόδοξες Διασκέψεις, οι οποίες τόνισαν κυρίως την αναγκαιότητα ενάρξεως Θεολογικού Διαλόγου της Ορθοδόξου Εκκλησίας μετά της αδελφής Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας «επί ίσοις όροις».
Η Γ’ Πανορθόδοξος Διάσκεψη, που συγκλήθηκε το 1964, συνέστησε στις κατά τόπους Ορθόδοξες Εκκλησίες να καλλιεργούν «αδελφικές σχέσεις» με την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, προκειμένου να δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες για την καρποφόρο έναρξη «ενός πραγματικού Θεολογικού Διαλόγου».
Συγκεκριμένο ορατό αποτέλεσμα αυτών των πρωτοβουλιών υπήρξε η αμοιβαία άρση των Αναθεμάτων του 1054, που πραγματοποιήθηκε το 1965.
Η Δ’ Πανορθόδοξος Διάσκεψη που συγκλήθηκε στην Γενεύη, το 1968, εγκαινίασε σε πανορθόδοξο επίπεδο τον «Διάλογο της Αγάπης», ενόψει της ενάρξεως του «Θεολογικού Διαλόγου».
Για την ευόδωση του Διαλόγου αυτού, αντηλλάγησαν αμοιβαίως επισκέψεις Παπών στην Κωνσταντινούπολη και Οικουμενικών Πατριαρχών στην Ρώμη.
Οι προσπάθειες αυτές αποβλέπουν στην από κοινού διερεύνηση των αιτίων του σχίσματος, ώστε να καταστεί εφικτή η υπέρβαση αυτών και να επιτευχθεί η ποθητή ένωση όλων των Χριστιανών.
Φωτο: Νίκου Μαγγίνα (επίσημος φωτογράφος του Πατριαρχείου)
[i] Όσο δε για την Εκκλησία της Κύπρου, ήδη είχε γίνει για την Τουρκία «σώμα εχθρικό», αφού η Γηραιά Αλβιών κατόρθωσε δολίως να μετατρέψει έναν αμιγώς αντιαποικιοκρατικό αγώνα σε εδαφική διαφορά μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας!
[ii] Και όχι απλώς αραβοφώνων, καθότι πρόκειται για Σύριους Άραβες.
[iii] Δηλαδή του Μάξιμου Ε΄(1946-1948). Δυναμικός και αξιόλογος Ιεράρχης. Απομακρύνθηκε από τον Πατριαρχικό Θρόνο ύστερα από επίμονο αίτημα των ΗΠΑ ως «φίλα διακείμενος έναντι της ΕΣΣΔ και του Πατριαρχείου Μόσχας και πασών των Ρωσιών».
Την εποχή εκείνη ο Στάλιν, αφού επέτρεψε την εκλογή Πατριάρχου Μόσχας, το 1943 του Σέργιου και το 1945 του Αλέξιου, στη συνέχεια χρησιμοποίησε το Πατριαρχείο Μόσχας για την επέκταση της σοβιετικής πολιτικής επιρροής στους Ορθόδοξους λαούς των Βαλκανίων με απώτερο σκοπό την μεταφορά της Σεπτής Κορυφής της Ορθοδοξίας από την Κωνσταντινούπολη στην Μόσχα, δηλαδή από την Νέα ή Δεύτερη Ρώμη στην Τρίτη Ρώμη, όπως συνηθίζεται να λέγεται.
Πρόσχημα ή αφορμή για την εκθρόνιση του Πατριάρχου Μάξιμου Ε΄ υπήρξε ένα γεγονός εθιμοτυπικής φύσεως με τον τότε Γενικό Πρόξενο της ΕΣΣΔ στην Κωνσταντινούπολη, ο οποίος, κατά την τέλεση μιάς Ιεράς Ακολουθίας από τον Πατριάρχη Μάξιμο, κάθισε στο Παραθρόνιο (δίπλα στον Αρχιερατικό Θρόνο), όπως συνηθίζεται να γίνεται με υψηλόβαθμους κρατικούς (και διπλωματικούς) αξιωματούχους.
