Tου Leonid Bershidsky
Στους δύο μήνες που καλύπτω τις προκριματικές εκλογές του 2016, έχω διαπιστώσει πως έπειτα από τόσες δεκαετίες κυρίαρχης θέσης, οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν κάτι σαν κρίση ταυτότητας. Οι υποψήφιοι μιλούν για αυτό που σκέφτονται οι ψηφοφόροι: Τι ακριβώς σημαίνει για την Αμερική να είναι σπουδαία;
Για έναν επισκέπτη, το μεγαλείο της Αμερικής “ξεδιπλώνεται” με απλό, ευδιάκριτο τρόπο. Όπου και να βρεθείς, ακόμη και σε αραιοκατοικημένες αγροτικές περιοχές, υπάρχει μια υγιής υπερκινητικότητα. Οι Αμερικανοί ξυπνούν νωρίς και δυσκολεύονται να διατηρήσουν αργούς ρυθμούς. Σε μία διασταύρωση στη Φλόριντα, παρατήρησα έναν άνδρα που επιδιδόταν με ιδιαίτερη μαεστρία σε ταχυδακτυλουργίες, χρησιμοποιώντας μια διαφημιστική πινακίδα για ένα κατάστημα με στρώματα, προκειμένου να προσελκύσει πελάτες. Μπορεί να παίρνει τον κατώτατο μισθό για να κρατάει την πινακίδα, αλλά δεν είναι αυτό το κίνητρο για να κάνει ζογκλερικά.
Ολόκληρη η χώρα δεν ξεκουράζεται ποτέ. Τη διαπερνά μια ενέργεια που δεν θα βρείτε πουθενά αλλού, ενώ μια αίσθηση αέναου ανταγωνισμού που τείνει να γίνεται συνήθεια είναι πανταχού παρούσα. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο και αυτή ακριβώς την αίσθηση αφήνει. Έχει την ακτινοβολία ενός σπουδαίου έθνους.
Για τους υποψήφιους προέδρους, ωστόσο, το ζήτημα της σπουδαιότητας είναι μάλλον αμφιλεγόμενο.
“Δεν κερδίζουμε πλέον”, λέει δυσαρεστημένος ο Donald Trump, που δεν δίστασε να κλέψει το σύνθημα από την εκστρατεία του Ronald Reagan, το 1980: “Να κάνουμε την Αμερική σπουδαία ξανά”. Για τον Trump, είτε ως υποψήφιο είτε ως πιθανό ηγέτη, πρόκειται για ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος: Για να νικήσεις, κάποιος άλλος πρέπει να χάσει. Ο Trump αναφέρεται συχνά σε διαπραγματεύσεις και συμφωνίες, αλλά όχι υπό την ευρωπαϊκή ή ασιατική έννοια του συμβιβασμού ή της συναίνεσης. Οι διαπραγματεύσεις που έχει κατά νου είναι παιχνίδια εξουσίας και οι συμφωνίες είναι νίκες για τις ΗΠΑ και ήττες για τους συνεργάτες της. Πρόκειται για ένα κατά βάση ιμπεριαλιστικό όραμα μεγαλείου, σύμφωνα με το οποίο οι ΗΠΑ παίρνουν ό,τι χρειάζονται από τους άλλους, είτε αυτό είναι πετρέλαιο από το Ισλαμικό Κράτος (“Πάρ’τε το πετρέλαιο”, λέει επανειλημμένα ο Trump), είτε χρήματα από το Μεξικό για την κατασκευή ενός τείχους που θα κρατήσει τους Μεξικανούς έξω από τις ΗΠΑ.
Υπό αυτήν την έννοια, η Αμερική υπήρξε σπουδαία μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και η άποψη πως είναι ικανή να παίρνει ό,τι θέλει, είναι η ρίζα των αρνητικών πεποιθήσεων που υπάρχουν για τη χώρα στον υπόλοιπο κόσμο. Το αφήγημα της ρωσικής κρατικής προπαγάνδας είναι ότι ο Barack Obama ασκεί πολιτικές εκφοβισμού. Ο Trump και οι υποστηρικτές του δεν πτοούνται: Θέλουν οι ΗΠΑ να γίνουν πιο σπουδαίες, να βελτιώσουν τις επιδόσεις τους στον εκφοβισμό. Αλλά ακόμη και ο Trump μπορεί να βρεθεί αντιμέτωπος με μια μεγάλη πρόκληση.
Καθώς πανηγύριζε για τη νίκη του στην Αϊόβα, ο Ted Cruz, μιλώντας για την Αμερική, έκανε λόγο για “το σπουδαιότερο έθνος που έχει γνωρίσει η υφήλιος”, αλλά παρατήρησε ότι έχει απομακρυνθεί από τις αρχές που την έκαναν αυτό που είναι: η ελεύθερη αγορά, οι συνταγματικές ελευθερίες, αλλά και οι “ιουδαιο-χριστανικές αξίες”, όπως τις αποκαλούν οι Συντηρητικοί υποψήφιοι – ένας όρος ακατανόητος για εμένα που είμαι Εβραίος, αλλά μια αγωνιώδης διαμαρτυρία για εκατομμύρια ανθρώπους, όπως αυτούς που είδα στις μεγάλες εκκλησίες του Νότου, οι οποίοι θεωρούν πως απειλείται η θρησκευτική τους ελευθερία.
Από όλους τους υποψήφιους, ο Cruz έχει εκείνο το όραμα για το μεγαλείο της Αμερικής που ένας ξένος δυσκολεύεται υπερβολικά να κατανοήσει. Το Σύνταγμα, το οποίο ο Cruz δεσμεύεται επανειλημμένα να υπερασπιστεί, εδώ είναι ήδη κάτι περισσότερο από “ιερή αγελάδα”, σε βαθμό που δεν συναντάται πουθενά αλλού. Σε άλλες χώρες, το Σύνταγμα εξελίσσεται. Στις ΗΠΑ, νοείται ως ένα απαραβίαστο έγγραφο, ως ένα ιερό τεχνούργημα. Παράλληλα και οι ελευθερίες της αγοράς είναι πολύ πιο έκδηλες από ό,τι στην Ευρώπη: Υπάρχει λιγότερη αλληλεπίδραση με την κυβέρνηση και μια σαφώς περισσότερο εμπορική, επιχειρηματική κουλτούρα. Και όσον αφορά στο θέμα της θρησκευτικής ελευθερίας που κατά κανόνα δίνει στον Cruz μεγάλη ώθηση, στις εκλογικές του μάχες, είναι ένα μυστήριο. Πουθενά αλλού δεν έχω δει τόσο εντυπωσιακή ποικιλία μορφών της χριστιανικής λατρείας ή τόσο πλούσιες, ευημερούσες εκκλησίες, όσο στις ΗΠΑ. Χρειάζεται απίστευτα μεγάλη φαντασία για να εντοπίσεις οποιοδήποτε δείγμα καταδίωξης. Η θρησκευτική κουλτούρα είναι ζωντανή, χαρμόσυνη και ανοιχτή στον πειραματισμό: Δεν υπάρχει εμφανής λόγος ώστε οι Χριστιανοί να βρίσκονται σε άμυνα.
Επομένως, ο Cruz δείχνει απλώς να θέλει οι ΗΠΑ να έχουν περισσότερο από αυτό που ήδη έχουν σε υπερθετικό βαθμό. Το δικό του όραμα μεγαλείου έχει ποσοτικό χαρακτήρα που αφορά εξ ολοκλήρου στο εσωτερικό της χώρας. Όσοι δεν είναι Αμερικανοί, δεν θα το παρατηρούσαν εάν η χώρα αποκτούσε μεγαλύτερη δύναμη, υπό τους όρους του Cruz.
Τη βραδιά που ήλθε δεύτερος στο Νιου Χάμσαϊρ και παρακινήθηκε να συνεχίσει, ο John Kasich αναφέρθηκε στην ανάγκη να “επαναφέρει τη λάμψη” και να “διορθώσει το σπουδαίο μας έθνος”. Είναι εύκολο να αντιληφθείς αυτό που υπονοεί: Μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, αίσθηση μιας καλο-βιδωμένης μηχανής που βρίσκει κανείς, για παράδειγμα, στις βιομηχανικές περιοχές της Γερμανίας. Συγκριτικά, η Αμερική δεν είναι τόσο οργανωμένη, είναι περισσότερο ad hoc: Πολύ συχνά βλέπεις τη φτώχεια και τη δυσλειτουργία. Έχω κάνει πολλές πτήσεις, τους δύο τελευταίους μήνες, και καμία δεν ήταν στην ώρα της. Το όραμα του Kasich είναι ένα από αυτά που σε προσγειώνουν στη γη, όπου προέχει η κοινή λογική. Το μεγαλείο συνίσταται στο να βάζεις τα παξιμάδια και τα μπουλόνια σωστά.
Πάντως, είναι δύσκολο να αξιολογήσεις το συγκεκριμένο όραμα από τον Λευκό Οίκο ή από την πολιτεία του Οχάιο, που ο Kasich συνηθίζει να αναφέρει ως παραδείγματα για το υπόλοιπο της χώρας. Το σχεδόν απτό πνεύμα ελευθερίας που χαρακτηρίζει τις ΗΠΑ, δεν συντελεί στην αποτελεσματική λειτουργία των μικρών πραγμάτων της ζωής. Η χώρα είναι τόσο ποικιλόμορφη που δύσκολα θα μπορέσει να λειτουργήσει σαν μία μηχανή.
Ο Marco Rubio, ο οποίος την προηγούμενη εβδομάδα αποσύρθηκε από τον εκλογικό αγώνα, είχε αδράξει την ευκαιρίας μιας ομιλίας του για να περιγράψειένα σαφές και ελκυστικό όραμα μεγαλείου:
Η Αμερική είναι ένα σπουδαίο έθνος, επειδή κάθε γενιά πριν από εμάς, έκανε το καθήκον της. Κάθε γενιά πριν από εμάς, θυσιάστηκε, αντιμετώπισε της προκλήσεις, αγκάλιασε τις ευκαιρίες και για δύο αιώνες, κάθε γενιά εξασφάλισε για τις επόμενες μια καλύτερη θέση από ό,τι είχε η ίδια.
Το μήνυμα του Rubio ήταν ότι αυτό δεν λειτουργεί πλέον, επειδή οι Δημοκρατικοί πρόδωσαν το αμερικανικό όνειρο στον “βωμό” της υπέρμετρης νομοθεσίας και της υπερβολικής διακυβέρνησης. Θα έβρισκα πιο πειστικό το επιχείρημά του, εάν δεν είχα ταξιδέψει στη Φλόριντα, συμπεριλαμβανομένης και της Χαϊαλίας – της πόλης με το υψηλότερο ποσοστό Κουβανών, ανθρώπων του Rubio. Είναι μια πόλη 230.000 κατοίκων με 44.000 μικρές επιχειρήσεις, των οποίων και οι ιδιοκτήτες συνεχίζουν να θυσιάζονται, να αντιμετωπίζουν τις διάφορες προκλήσεις, να αγκαλιάζουν τις ευκαιρίες και να ζουν το αμερικανικό όνειρο. Στην περιγραφή του, ο Rubio χρησιμοποίησε παρελθοντικό χρόνο, αλλά το αμερικανικό όνειρο δεν έχει πεθάνει. Ο κοινωνικός ιστός της Αμερικής είναι αυτό που κάνει τη χώρα σπουδαία και φαίνεται να είναι άθικτος.
Από την πλευρά των Δημοκρατικών, ο Bernie Sanders έχει ένα ενδιαφέρον όραμα για ένα διαφορετικό είδος μεγαλείου. “Ένα σπουδαίο έθνος”, λέει, “κρίνεται από το πώς συμπεριφέρεται στους πιο αδύναμους ανάμεσά μας”. Και “η δοκιμασία για ένα σπουδαίο έθνος δεν είναι σε πόσους πολέμους μπορεί να εμπλακεί, αλλά το πώς μπορεί να επιλύσει διεθνείς συρράξεις ειρηνικά”.
Ο τρόπος που ο Sanders αντιλαμβάνεται το μεγαλείο σχετίζεται, σε μεγάλο βαθμό, με τη δικαιοσύνη και την αλληλεγγύη. Είναι ήδη εύκολο για έναν ξένο να νιώσει σαν το σπίτι του εδώ. Όπου έχω πάει, οι άνθρωποι ήταν εξυπηρετικοί, ευγενικοί και συμπονετικοί σε βαθμό που δεν είναι συνηθισμένο για τον υπόλοιπο κόσμο. Η ευγένεια είναι αρκετά μέσα στην αμερικανική κουλτούρα. Ωστόσο, κατά βάθος, πολλοί Αμερικανοί αισθάνονται ανασφάλεια, φοβούμενοι πως δεν θα λάβουν βοήθεια εάν προκύψει κάποιο πρόβλημα. Και ο Sanders θέλει να το μεταδώσει αυτό. Δεν θεωρεί λογικό μια χώρα που αντιπροσωπεύει το 34% της παγκόσμιας δαπάνης, να διαθέτει ένα σύστημα υγειονομικής περίθαλψης που κατατάσσεται μεταξύ των τελευταίων στον ανεπτυγμένο κόσμο και ένα εκπαιδευτικό σύστημα, στο οποίο οι μαθητές υστερούν στις ικανότητες ανάγνωσης και μαθηματικών, σε σχέση με τους Ευρωπαίους και τους Ασιάτες. Αδιαμφισβήτητα, όλοι οι υποψήφιοι θα ήθελαν οι ΗΠΑ να προηγούνται σε αυτούς τους τομείς.
Υποψιάζομαι, εντούτοις, ότι η ιδέα του Sanders να διορθώσει την κατάσταση, κρατώντας αυστηρότερη στάση απέναντι στις επιχειρήσεις και αυξάνοντας τους φόρους, θα υποβαθμίσει το είδος του μεγαλείου που ο Rubio περιέγραψε με τόση ευκρίνεια. Το να τα βάζεις με τον κοινωνικό ιστό μιας χώρας είναι επικίνδυνο και μπορεί να φέρει περισσότερη δυσλειτουργία, παρά δικαιοσύνη.
Η Hillary Clinton έχει προβεί σε μια τυπικά ρεαλιστική εισήγηση, στη συζήτηση για το μεγαλείο της Αμερικής. “Σε αντίθεση με το ό,τι ακούτε, δεν χρειάζεται να ξανακάνουμε μεγάλη την Αμερική”, έχει δηλώσει επανειλημμένα τις τελευταίες εβδομάδες. “Η Αμερική δεν έπαψε ποτέ να είναι μεγάλη”. Η Clinton αλλάζει θέμα: Θέλει να μεταθέσει τη συζήτηση γύρω από την εξάλειψη των διακρίσεων, “να κάνει τη χώρα και πάλι ένα σύνολο”.
Η Clinton δεν υπόσχεται άμεση “αναρρίχηση” στην τελειότητα. Θέλει, για παράδειγμα, οι ΗΠΑ να καταστούν παγκόσμιος ηγέτης στη βιώσιμη ενέργεια, αλλά αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί ούτε καν στη διάρκεια των δύο επόμενων προεδρικών θητειών. Τα φαβορί στις προεδρικές εκλογές του 2016, οι Δημοκρατικοί θέτουν ως προτεραιότητα να καταστήσουν τη ζωή στις ΗΠΑ σταδιακά ευκολότερη. Δεν πρόκειται για έναν ιδιαίτερα φιλόδοξο στόχο, αλλά έχει μια λογική. Ίσως αυτός είναι και ο λόγος που η Clinton έχει κερδίσει περισσότερες ψήφους από οποιονδήποτε άλλο υποψήφιο πρόεδρο, μέχρι στιγμής.
Κατάγομαι από μια χώρα που ήταν μεγάλη, ως αυτοκρατορία και ως ολοκληρωτικό κράτος. Στο μυαλό των Ρώσων ηγετών, το μεγαλείο ήταν πάντα στην πρώτη γραμμή. Και παραμένει, όμως η χώρα περνάει μια δύσκολη περίοδο οικονομικά και πολλοί από τους εξυπνότερους ανθρώπους της αναζητούν ένα μέλλον κάπου άλλου. Έχω γνωρίσει κάποιους από αυτούς, εδώ, τους τελευταίους δύο μήνες, στην προσπάθειά μου να κατανοήσω το αμερικανικό όνειρο. Πίσω στην πατρίδα μου, καλό θα ήταν, οι Ρώσοι ηγέτες, να ξεχάσουν το μεγαλείο για λίγο και να επικεντρωθούν στις καθημερινές προτεραιότητες.
Μακάρι και οι Αμερικανοί ηγέτες να μπορούσαν να πράξουν αναλόγως. Σίγουρα, οι ΗΠΑ θα μπορέσουν αντεπεξέλθουν. Αλλά οι υποψήφιοι πρόεδροι δεν μπορούν να αποβάλλουν το βάρος του αμερικανικού μεγαλείου. Όπως και στην περίπτωση της Ρωσίας, είναι στα γονίδια του έθνους.
Η λαχτάρα για το μεγαλείο έχει βαθιές ρίζες. Είναι αναπόφευκτο. Και όμως, οι Αμερικανοί δεν έχουν συμφωνήσει ακόμη για το τι ποθούν. Μήπως το μεγαλείο σημαίνει τελικά να επιδίδεσαι σε έναν ασυναγώνιστο εκφοβισμό; Ή μήπως είναι να αποτελείς προπύργιο τόλμης και ευφυίας; Ή μήπως να είσαι το παγκόσμιο πρότυπο Υγείας και Παιδείας; Η προσπάθεια να είσαι και τα τρία ταυτόχρονα, φαντάζει αδύνατη.
Δεδομένης της ισχύος της Clinton, οι ΗΠΑ πιθανόν να καθυστερήσουν να αναμετρηθούν με το “μεγαλείο”, όσο η ίδια αλλάζει θέμα. Αυτό αναβάλλει τη συζήτηση για τουλάχιστον έναν ακόμη κύκλο. Αλλά μέχρι να υπάρξει συναίνεση μεταξύ των Αμερικανών σχετικά με το αμερικανικό μεγαλείο, κάθε εκλογικός γύρος θα είναι μια απόπειρα να απαντηθεί το ερώτημα. Και ενδεχομένως, ο κάθε νέος γύρος θα είναι τόσο αμφιλεγόμενος και τόσο φορτισμένος, όσο ο τρέχων.
