Ποιο είναι το μέλλον των σύγχρoνων απολυταρχικών χωρών;
Οι “δικτατορίες” του σήμερα
Της Yekaterina Schulmann
Μεγάλο μέρος του κόσμου ζει σήμερα σε καθεστώτα “ενδιάμεσα”. Οι απόλυτες δικτατορίες είναι κάτι που πεθαίνει, αλλά οι δημοκρατίες “που ξεπροβάλλουν πίσω από ένα λόφο” είναι επίσης δύσκολο να βρεθούν. Οι περισσότερες χώρες δεν είναι “ούτε εκεί ούτε εδώ” -δεν έχουν εκτελεστικά αποσπάσματα να εξαφανίζουν τους διαφωνούντες, τα σύνορά τους δεν είναι κλειστά, και δεν έχουν απαγορεύσει τα πολιτικά κόμματα που θα μπορούσαν να ανταγωνιστούν το κυρίαρχο, κυβερνών κόμμα.
Όπως έχουν αποδείξει οι πολιτικοί επιστήμονες Steven Levitsky και Lucan Way, τα υβριδικά πολιτικά καθεστώτα τείνουν προς τον εκδημοκρατισμό με βάση τρεις παράγοντες: σύνδεση, μόχλευση και οργανωτική δύναμη.
Η σύνδεση είναι η πολιτική και οικονομική σχέση μεταξύ του καθεστώτος και του έξω κόσμου, η συμμετοχή της στις διεθνείς συμμαχίες, συμφωνίες και το εμπόριο. Όσο υψηλότερο το επίπεδο συμμετοχής, τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες εκδημοκρατισμού, και το αντίστροφο.
Η μόχλευση είναι η άλλη όψη του νομίσματος: η επιρροή που ασκούν οι εξωτερικοί παράγοντες στις ενέργειες ενός καθεστώτος, η εξάρτησή του από αυτές, και η παρουσία ενός “σημαντικού άλλου” -ενός βασικού εμπορικού εταίρου και/ή πηγή οικονομικής βοήθειας. Εάν αυτός ο εταίρος είναι μια δημοκρατία, το καθεστώς που έχει σχέση με αυτό θα είναι πιο πιθανό να εκδημοκρατιστεί. Εάν είναι μια απολυταρχία, το αντίθετο θα συμβεί.
Λίγο πολύ, αυτό είναι η θεωρία των σφαιρών επιρροής, αλλά από μια διαφορετική οπτική γωνία. Η Ρωσία και η Κίνα παίζουν τον ρόλο αυτού που ορισμένοι ακαδημαϊκοί αποκαλούν “Μαύρος Ιππότης”, ενός σημαίνοντα εταίρου που οδηγεί τις γειτονικές χώρες (μετά-σοβιετικά κράτη για τη Ρωσία και πολλές αφρικανικές χώρες για την Κίνα), στο δρόμο του αυταρχισμού. Αντιστοίχως, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ο “Λευκός Ιππότης” για την Ανατολική Ευρώπη και οι ΗΠΑ –για τη Λατινική Αμερική.
Θεσμική πολυπλοκότητα ή οργανωτική δομή είναι η ικανότητα ενός καθεστώτος να μιμείται τους δημοκρατικούς θεσμούς, κάτι που με τον καιρό προωθεί τον εκδημοκρατισμό. Η ύπαρξη μιας ενιαίας γραφειοκρατίας και ενός ισχυρού κατασταλτικού μηχανισμού στο μεταξύ, οδηγεί ένα καθεστώς προς μεγαλύτερο αυταρχισμό.
Η δημογραφία είναι ένας άλλος σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει την πιθανότητα μιας χώρας να οδηγηθεί προς τον αυταρχισμό. Φυσιολογικά, ένα φτωχό δημογραφικό δεν αποτελεί θανατική ποινή. Ωστόσο, η ύπαρξη αυτού που οι δημογράφοι αποκαλούν “διόγκωση της νεολαίας” -ένα δυσανάλογα υψηλό ποσοστό ανθρώπων ηλικίας 20-25 ετών στην πυραμίδα του πληθυσμού- συσχετίζεται με την ροπή μιας κοινωνία προς τη βία. Όταν η πλειοψηφία σε μια χώρα είναι άνω των 40 ετών, οι διαμαρτυρίες είναι πιο πιθανό να είναι ειρηνικές και νόμιμες.
Την ίδια στιγμή, ένας πιο γηρασμένος πληθυσμός δεν έχει καμία επίδραση στην πιθανότητα ενός στρατιωτικού πραξικοπήματος, τον άλλο όλεθρο των ημί-αυταρχικών καθεστώτων που δεν έχουν επίσημο μηχανισμό για τη μεταβίβαση της εξουσίας. Ένα σημαντικό μέρος της έρευνας για το θέμα, έχει εντοπίσει πραξικοπήματα που οδήγησαν σε επακόλουθο εκδημοκρατισμό, κάτι που συνήθως συμβαίνει σε χώρες στις οποίες ο στρατός είναι μια εκσυγχρονιστική, κοσμική δύναμη –ένα όλο και πιο σπάνιο φαινόμενο.
Η πιθανότητα ενός πραξικοπήματος από μέλη της ισχύουσας ελίτ δεν συνδέεται με τη δημοτικότητα του κυβερνήτη: οι εν δυνάμει συνωμότες ζουν στον δικό τους μικρόκοσμο και έχουν περιορισμένη μόνο αντίληψη της κοινής γνώμης.
Ωστόσο, στο νέο σύμπαν της πλήρους διαφάνειας, η δημοτικότητα επηρεάζει την πιθανότητα ενός πραξικοπήματος, που δημιουργεί ένα παράδοξο: ένας αυταρχικός κυβερνήτης πρέπει να επιδιώξει να έχει τη λαϊκή στήριξη και βοήθεια από τα ίδια τα κοινωνικά δίκτυα που είχε προσπαθήσει να εξαφανίσει, πριν αρχίσει το πρόβλημα. Επιπλέον, ακόμη και το επίπεδο της διαφάνειας της κυβέρνησης, που σημαίνει ο όγκος των δεδομένων που δημοσιεύει μια κυβέρνηση, συσχετίζεται με την ασυλία της στα πραξικοπήματα ενός των ελίτ. Με άλλα λόγια, όσο πιο ανοιχτό είναι το καθεστώς, τόσο λιγότερα έχει να φοβάται από τη δική της ελίτ. Την ίδια στιγμή, η διαφάνεια καθιστά το καθεστώς πιο ευάλωτο σε μαζικές διαμαρτυρίες.
Παραδόξως, τα αποτυχημένα πραξικοπήματα είναι πιο πιθανό να καταλήξουν σε εκδημοκρατισμό από τα επιτυχημένα. Αυτό έχει λογική: με την προϋπόθεση ότι το πραξικόπημα δεν ήταν οργανωμένο και αντιπροσωπεύει μια πραγματική διάσπαση εντός της ελίτ, μπορεί μόνο να ξεπεραστεί με την υποστήριξη και άλλων στοιχείων της κοινωνίας. Στην Τουρκία, η κοινή γνώμη, οι υπηρεσίες επιβολής νόμου και το δικαστικό σύστημα, ήταν ζωτικής σημασίας για την εξασφάλιση της υποστήριξης για τον Erdogan.
Θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι τα απολυταρχικά καθεστώτα του κόσμου, ενδιαφέρονται λιγότερο στο να κλείσουν εκτός του υπόλοιπο κόσμο (ρεαλιστικά, μόνο η Βόρεια Κορέα μπορεί να αντέξει οικονομικά να το κάνει) από το να είναι μέρος των διεθνών καταναλωτικών αγορών και αγορών εμπορευμάτων, ενώ παράλληλα παραμένουν ελεύθερα να κάνουν ό,τι θέλουν στην χώρα τους και στις “αυλές” τους (τις σφαίρες επιρροής τους). Συνεπώς, προσφέρουν άφθονη απειλητική ρητορική, αλλά όχι τόσο πολύ σε πραγματικές πολιτικές απομονωτισμού.
Και πάλι, κάποιος βαθμός απομονωτισμού –”κυριαρχίας” στην επίσημη πολιτική φρασεολογία- είναι απαραίτητος για την επιβίωση κάθε αυταρχικού καθεστώτος. Αλλά οι ελίτ και οι κοινωνίες στο σύνολό τους δεν θέλουν πλήρως αναπτυγμένο απομονωτισμό. Αυτό είναι γνωστό ως το “υβριδικό παράδοξο”. Στη Ρωσία και αλλού, έχει έρθει για τη σωτηρία ο “αυταρχικός διεθνισμός” -μια συμμαχία των οιονεί δημοκρατιών.
Το ελάττωμα σε αυτό το σχέδιο είναι πως κάθε συμμετέχων στη συμμαχία ενδιαφέρεται λιγότερο για την “Αδελφική φιλία των παραδοσιακών αξιών”, από ό,τι να κερδίσουν μόχλευση στις χώρες του πρώτου κόσμου, κάτι που φέρνει μια κάποια υποκρισία στην σχέση.
Η ριζική μεταμόρφωση από μια ασθενή δημοκρατία σε μια ισχυρή απολυταρχία είναι στην πραγματικότητα αρκετά σπάνια (ένα παράδειγμα είναι η Λευκορωσία, για την οποία η Ρωσία είναι ο Μαύρος Ιππότης). Για πραγματικές δικτατορίες όπως το Ιράκ, η Λιβύη, και η Συρία, το πιο πιθανό σενάριο είναι ούτε περαιτέρω συγκέντρωση της εξουσίας ούτε εκδημοκρατισμός –είναι κατάρρευση, πόλεμος και χάος. Για αυτό αυτοί οι ενδιάμεσοι πολιτικοί σχηματισμοί έχουν εξαπλωθεί σε όλο τον πλανήτη, κάποιες φορές παίρνοντας τη θέση παλαιών δικτατοριών. Το πλεονέκτημα που έχουν είναι πως μπορούν να μεταμορφωθούν χωρίς ουσιαστικά να αλλάξουν. Για αυτόν τον λόγο, μια απότομη μετάβαση από τα υβριδικά συγκροτήματα σε φασιστικά καθεστώτα βγάζει πολλά πρωτοσέλιδα και τίτλους, αλλά δεν είναι πολύ πιθανό στην πραγματικότητα.
Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: http://carnegie.ru/commentary/2016/09/14/dictatorship-101/j5ek
