Της Αντωνίας Πατσίδου

Από τον πρόεδρο της επιτροπής για την ευελιξία με ασφάλεια και Ομότιμου καθηγητή Ιωάννη Κουκιάδη, της Νομικής Σχολής – Εργατικού Δικαίου του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

ΝΕΕΣ ΕΥΕΛΙΚΤΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ.

ΜΕΡΙΚΗ-ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ.

«ΕΥΕΛΙΞΙΑ ΜΕ ΑΣΦΑΛΕΙΑ-flexicurity».

ΛΥΣΗ ΑΝΑΓΚΗΣ Η ΛΥΣΗ ΟΥΣΙΑΣ ΣΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ;

ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ Η ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΤΑΧΕΙΑΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΤΙΣ ΜΕΤΑΒΑΛΛΟΜΕΝΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ (ΕΥΕΛΙΞΙΑ), ΜΕΤΕΤΡΕΨΕ ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΠΟ ΤΑΚΤΙΚΗ ΣΕ ΕΚΤΑΚΤΗ. ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΑΥΤΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕ ΒΑΣΙΚΑ-ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΕ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΙΜΟΤΗΤΑ

«Η έκθεση της επιτροπής για την ευελιξία με ασφάλεια αποτελεί την πρώτη συνολική παρουσίαση των προβλημάτων αυτών, υποδεικνύει διάφορους τρόπους για την αντιμετώπιση των αδιεξόδων της ελληνικής αγοράς εργασίας και καλεί κόμματα και συνδικάτα να πάρουν συγκεκριμένες θέσεις με δικές τους προτάσεις και να ανοίξουν ένα μακροχρόνιο διάλογο καθέτως και οριζοντίως», τονίζει ο πρόεδρος της επιτροπής για την ευελιξία με ασφάλεια και Ομότιμος καθηγητής Ιωάννης Κουκιάδης, της Νομικής Σχολής – Εργατικού Δικαίου του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ακόμη κάνει λόγο για την αναπαραγωγή των ευέλικτων σχέσεων εργασίας η οποία παράγει ανασφάλεια που καθιστά αναγκαία τη μεταρρύθμιση της εργατικής νομοθεσίας. Παράλληλα επισημαίνει ότι όταν δε λαμβάνονται πρωτοβουλίες για τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις απλώς υφιστάμεθα ανεπιθύμητα και με άναρχο τρόπο τις αλλαγές. 

 Η έκθεση της επιτροπής σας έχει ανησυχήσει πολλούς. Δικαιολογείται αυτό;

 Θα ήθελα κατ' αρχήν να συγχαρώ την εφημερίδα σας για τη σημασία που δίνει στο θέμα αυτό. Ως γνωστόν δύο είναι τα βασικά κοινωνικοπολιτικά προβλήματα στην Ελλάδα. Η έλλειψη βασικών θεσμών για το πολιτικό χρήμα και το έλλειμμα της κοινωνικής πολιτικής. Το πρώτο βρίσκεται στην επικαιρότητα και επισκιάζει το δεύτερο, παρόλο ότι αυτό θα έπρεπε να βρίσκεται εξίσου και συνεχώς στην επικαιρότητα. Πράγματι γίνεται συνήθως λόγος για τα διεθνή δεινά του σύγχρονου καπιταλισμού και ξεχνούμε ότι η διάχυση των συνεπειών δεν  είναι ισοβαρής σε όλες τις χώρες. Έτσι έχουμε στην Ελλάδα ένα έλλειμμα πολιτικής σε όλα τα κόμματα και έλλειψη προτάσεων για να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο των χειρότερων κοινωνικών δεικτών μας σε σχέση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Λείπουν προτάσεις προκειμένου να αντιμετωπιστούν, το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας στην Ευρώπη, το χαμηλότερο ύψος μισθών, ο μικρός αριθμός συμμετοχής των νέων στην αγορά εργασίας, ο μικρότερος ενεργός πληθυσμός, ο μεγαλύτερος βαθμός ανασφάλειας για τους απολυομένους, η έλλειψη παντελούς προστασίας για τους αυτοαπασχολούμενους.

Η έκθεση της επιτροπής για την ευελιξία με ασφάλεια αποτελεί την πρώτη συνολική παρουσίαση των προβλημάτων αυτών, υποδεικνύει διάφορους τρόπους για την αντιμετώπιση των αδιεξόδων της ελληνικής αγοράς εργασίας και καλεί κόμματα και συνδικάτα να πάρουν συγκεκριμένες θέσεις με δικές τους προτάσεις και να ανοίξουν ένα μακροχρόνιο διάλογο καθέτως και οριζοντίως. Δυστυχώς δε θέλησαν μέχρι σήμερα ή δεν μπόρεσαν να αναλάβουν το βάρος αυτό. Αυτά όμως τα θέματα είναι τα πραγματικά προβλήματα του κάθε Έλληνα για τα οποία περιμένει μια αξιόπιστη απάντηση για να επαναβεβαιώσει την αξιοπιστία του σ' αυτά.

Ευελιξία με ασφάλεια. Ποια είναι η ακριβής έννοιά τους;

Ο όρος «ευελιξία» είναι πολιτικός και τεχνητός όρος. Ως πολιτικός όρος αποτελεί έκφραση του θριαμβεύοντος καπιταλισμού που επιδιώκει να επιβάλλει την πλήρη κυριαρχία της αγοράς και την κατάργηση κάθε περιορισμού για κοινωνικούς λόγους , που περιλαμβάνει και την κατάργηση της εργατικής νομοθεσίας (απόλυτη ευελιξία, απορύθμιση). Από δω αρχίζει η παγίδευση για πολλούς που δε θέλουν να κατανοήσουν ότι οι νεοφιλελεύθεροι αξιοποιούν την ευελιξία ως τεχνικό γεγονός με τα δικά τους μέτρα.

Η ευελιξία ως τεχνικό γεγονός αποτελεί έκφραση των νέων οργανωτικών δομών που εισάγει η τεχνολογία, των νέων όρων διεθνούς ανταγωνισμού , του νέου τρόπου οργάνωσης των επιχειρήσεων. Είναι γενικώς αναγνωρισμένο ότι η επιχείρηση όπως την ξέραμε ως ένα κλειστό σύστημα στο οποίο από τη μία πόρτα έμπαινε η πρώτη ύλη και από την άλλη το τελικό προϊόν όλο και λιγότερο παύει να υφίσταται. Η επιχείρηση ως μονάδα παραγωγής πλούτου αναπόφευκτα γίνεται δίκτυο συνεργαζόμενων οικονομικών μονάδων που για να λειτουργήσει αναζητεί διάφορες μορφές συνεργασιών που ήταν άγνωστες κατά τη δεκαετία του ΄80.

Μετά την ολοκλήρωση του ασφαλιστικού λέγεται ότι ακολουθεί η σειρά της εργατικής νομοθεσίας. Ποια η σημασία του πορίσματος για το μέλλον της εργασίας;

 Όλα τα παραπάνω, που δεν μπορούν να αναπτυχθούν στη θέση αυτή , βοηθούν στην αναπαραγωγή των ευέλικτων σχέσεων εργασίας η οποία παράγει ανασφάλεια που καθιστά αναγκαία τη μεταρρύθμιση της εργατικής νομοθεσίας. Όταν δε λαμβάνονται πρωτοβουλίες για τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις απλώς υφιστάμεθα ανεπιθύμητα και με άναρχο τρόπο τις αλλαγές.   Όταν λοιπόν στην έκθεσή μας γίνεται λόγος για σύζευξη ευελιξίας με ασφάλεια, το ζητούμενο για τις δυνάμεις της εργασίας δεν είναι το αν θα νομιμοποιήσουν την ευελιξία αλλά το αν θα ενσωματώσουν τα δικαιώματα εργασίας στις νέες αυτές οργανωτικές δομές, στον αν δηλαδή θα παρουσιαστεί μια εναλλακτική πολιτική πρόταση απέναντι στην πρόταση των νεοφιλελευθέρων. Οι εμπειρίες των διάφορων χωρών, που έχουν θετικά αποτελέσματα, δείχνουν ότι το εργατικό κίνημα έχει την ικανότητα να επανακτήσει την πρωτοβουλία των κινήσεων εφόσον προτάξει ένα σύνολο διεκδικήσεων νέων δικαιωμάτων εργασίας ή την προσαρμογή παλαιών δικαιωμάτων στις νέες οργανωτικές μορφές του κεφαλαίου. Αυτή είναι η αριστερή εκδοχή της σύζευξης ευελιξίας με ασφάλεια, της λεγόμενης flexicurity. Η έκθεση περιέχει πολλά παραδείγματα δυνατής τέτοιας σύζευξης που μειώνουν την παραγόμενη ανασφάλεια από την ευελιξία και τη μεταφορά του όλου κόστους των μεταρρυθμίσεων σε βάρος των εργαζομένων. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει το κάθε κόμμα να προτάξει τη δική του πολιτική για τη μεταρρύθμιση της εργατικής νομοθεσίας .

Ποιες είναι οι προτάσεις της επιτροπής σε σχέση με τις αναγκαίες προσαρμογές;

Θα αναφέρω ενδεικτικά ορισμένες προτάσεις. Ο αυξανόμενος αριθμός αυτοαπασχολούμενων, εργαζομένων για ένα  βασικά πελάτη με συμβάσεις έργου, δημιουργεί τη νέα γενιά αυτοαπασχολουμένων που δεν είναι ούτε μισθωτοί ούτε ανεξάρτητοι επαγγελματίες. Αυτοί είναι εγκαταλελειμμένοι στους κανόνες της αγοράς, δεν έχουν καμία προστασία για το χρόνο εργασίας, για άδειες, δεν έχουν προστασία κατά της ανεργίας. Η επιτροπή προτείνει τη μεταφορά βασικών κοινωνικών δικαιωμάτων και σε αυτούς.

Η επιτροπή δεν προτείνει ούτε την απελευθέρωση των απολύσεων ούτε την υποκατάσταση σταθεράς και πλήρους απασχόλησης με ευέλικτη απασχόληση. Προτείνει την αντιμετώπιση προβλημάτων που δημιουργούν οι απολυόμενοι στην αγορά εργασίας. Ο απολυόμενος στην Ελλάδα  παίρνει ένα επίδομα ανεργίας ιδιαίτερα χαμηλό και στη συνέχεια εγκαταλείπεται στην τύχη του, γιατί θεωρείται ότι δεν έχει καμία ιδιότητα, ούτε του εργαζόμενου ούτε του επιδοτούμενου ανέργου. Είναι μια πολιτική παρηγοριάς. Η πρότασή μας είναι, από τη στιγμή που βγαίνει έξω από την επιχείρηση μέχρις ότου θα επανενταχθεί στην αγορά εργασίας, να έχει συγκεκριμένη προστατευόμενη ιδιότητα που θα του δικαιολογούν ένα συνδυασμό δικαιωμάτων από αμοιβή, συγκεκριμένη εκπαίδευση και εγγύηση επανένταξης στην αγορά. Η πρόταση αυτή συνδυάζεται με την πρόταση μέτρων για την προώθηση της κινητικότητας, και μάλιστα τη λεγόμενη ανοδική κινητικότητα , όρος που για πολλούς είναι άγνωστος, για αρκετούς απαξιωτικός, ενώ είναι βεβαιωμένο ότι η κινητικότητα με κοινωνικούς όρους αποτελεί αποτελεσματικό μέσο εξόδου από τα βραχυκυκλώματα της αγοράς και σε ατομικό επίπεδο επανεργοποίησης του εν δυνάμει ενεργού πληθυσμού.

Για τη προσωρινή απασχόληση με το σύστημα της ενοικίασης ή του δανεισμού μισθωτού, την οποία δεν την προτείνουμε εμείς αλλά είναι υπαρκτή τόσο στη χώρα μας όσο και σε άλλες χώρες, ζητούμε τη θωράκιση του προσωρινώς απασχολούμενου από δύο αυθαιρεσίες του εργοδότη, που η μία είναι η τάση να του εξασφαλίζει λιγότερα δικαιώματα από ότι οι κανονικώς απασχολούμενοι στην επιχείρηση του και η άλλη η επιθυμία του να μετατρέπει την προσωρινή απασχόληση σε σύστημα απασχόλησης για πάγιες ανάγκες.

Οι προτάσεις μας ξεπερνούν τις 60 και είναι καταγεγραμμένες κατά κατηγορία θεματικών όπως η μερική απασχόληση,  η σύμβαση ορισμένου χρόνου , η τηλε-εργασία, η αδήλωτη εργασία και μέτρα αντιμετώπισης της ανεργίας. Περιμένουμε ακόμα τη στιγμή κατά την οποία η κυβέρνηση θα δώσει σε πλήρη δημοσιότητα όλη την έκταση προκειμένου να ανοίξει ο μεγαλύτερος δυνατός διάλογος από όλους τους ενδιαφερομένους. Δεν μπορώ ακόμα να κατανοήσω γιατί τόσο τα κόμματα τόσο τα συνδικάτα αποφεύγουν να ζητήσουν τη δημοσιότητα. Αν υπάρχουν θέματα που διαφωνούν θα ήταν ευκαιρία να εκφράσουν τη διαφωνία τους. Αν υπάρχουν θέματα με τα οποία συμφωνούν θα μπορούσαν να ζητήσουν τη συνολική  προώθησή τους. Μέχρι σήμερα αυτό που κάνουν είναι να προβαίνουν αποσπασματικά σε προτάσεις, οι περισσότερες των οποίων αναφέρονται στην έκθεση.

Το συμβούλιο υπουργών απασχόλησης αναφέρεται σε κοινές αρχές για την ευελιξία με ασφάλεια. Αυτές μπορούν να υλοποιηθούν σε όλες τις χώρες;

Το συμβούλιο των υπουργών απασχόλησης που εξέδωσε την πράσινη βίβλο για τη δυνατότητα συνδυασμού ευελιξίας με ασφάλεια (flexicurity) διατύπωσε ορισμένες αρχές οι οποίες όμως δεν είναι ούτε δεσμευτικές ούτε τελικές. Στις διάφορες χώρες , όπου έχει ανοίξει μεγάλος πολιτικός διάλογος για τα θέματα αυτά που για την ώρα δυστυχώς λείπει από την Ελλάδα, και εδώ η ευθύνη κυρίως της αξιωματικής αντιπολίτευσης είναι μεγάλη, έχουν διατυπωθεί διάφορες θέσεις και  διάφορες αρχές.  Οι σημαντικότερες απ' αυτές αφορούν την ανάγκη συνδυασμένων μέτρων  για την αποτελεσματική προσαρμογή του κοινωνικού κράτους στην νέα οικονομία, προτάσεις για ενδυνάμωση της εξουσίας των συνδικάτων και επανανομιμοποίησης του διαμεσολαβητικού τους ρόλου στην κοινωνία, τη λήψη συνοδευτικών κοινωνικών μέτρων για τις αναδιαρθρώσεις που συνήθως περιορίζονται στην οικονομική προσέγγιση. Δίνεται ακόμη έμφαση στην αδυναμία ορισμένων κρατών κυρίως των κρατών του νότου για την προώθηση συντονισμένων πολιτικών στα θέματα απασχόλησης, παιδείας, κοινωνικοασφαλιστικών ελλειμμάτων, αύξησης του ενεργού πληθυσμού, διαχείρισης ηλικιών. Είναι επίσης αυτονόητο ότι ο τρόπος υλοποίησης των αρχών αυτών θα πρέπει να εξειδικεύεται ανάλογα με τις ειδικές συνθήκες της αγοράς κάθε χώρας. Άλλο το  θέμα των γενικών αρχών και άλλο θέμα οι συγκεκριμένες λύσεις. Έτσι στη έκθεσή μας επισημαίνεται ότι τα προτεινόμενα μέτρα για την Ελλάδα θα πρέπει να λάβουν υπόψη την κυρίαρχη σε μας θέση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, το εκτεταμένο τομέα υπηρεσιών, τον αυξημένο αριθμό αυτοαπασχολούμενων, τον υπερβολικά μεγάλο αριθμό αδήλωτης εργασίας που συνιστά ρεκόρ στην Ε.Ε. , τον παρωχημένο τρόπο λειτουργίας δημόσιων φορέων, το μεγάλο αριθμό ανειδίκευτων κλπ.

Η μεγάλη καινοτομία στην πολιτική των βόρειων χωρών είναι ότι δίνουν προτεραιότητα όχι στη διασφάλιση της συγκεκριμένης θέσης εργασίας αλλά στη διασφάλιση του εργαζομένου από την ανεργία. Αυτή η πολιτική που συνδέεται με την πολιτική κινητικότητα απαιτεί αξιόπιστες δημόσιες υπηρεσίες και ικανότητα λήψης συντονισμένων μέτρων. Δύο προϋποθέσεις που λείπουν από την Ελλάδα, για την πλήρωση των οποίων είναι καιρός να υπάρξουν συγκεκριμένες πολιτικές προτάσεις.

Σύμφωνα με το Δανικό πρότυπο σε ότι αφορά τη στρατηγική επιλογή της ευελιξίας με ασφάλεια, η προστασία αναφέρεται περισσότερο στους εργαζόμενους παρά στις θέσεις εργασίας τους. Τι σημαίνει αυτό;

Όλα τα μέτρα που προτείνονται αξιοποιούνται από τις προοδευτικές δυνάμεις για τη μείωση της ανεργίας, την αύξηση του ενεργού πληθυσμού, τη βελτίωση της ποιότητας εργασίας. Το γεγονός ότι κοινωνικοί δείκτες σε πάρα πολλές χώρες είναι βελτιωμένοι δείχνει ότι αν εργαστούμε με συνέπεια μπορούμε να έχουμε θετικά αποτελέσματα.

Σε κάποιες χώρες τις Ε.Ε. σε ότι αφορά τη μερική απασχόληση και τις νέες ευέλικτες μορφές εστιάζονται σε ελλείψεις εντός των επιχειρήσεων ενώ σε άλλες προτιμάται η εξωτερική ευελιξία. Πως το κρίνετε αυτό;

Όντως η δοσολογία ως προς τις επιλογές αυτές κυμαίνεται από χώρα σε χώρα. Δεν υπάρχουν απόλυτες λύσεις. Είναι θέμα σοβαρού κατά περίπτωση διαλόγου και κυρίως θέμα των προτεινόμενων εγγυήσεων όσον αφορά τη μία ή την άλλη επιλογή.

Πιστεύετε ότι οι προτάσεις που προκύπτουν από την πολιτική ευελιξίας με ασφάλεια αποτελούν λύση ανάγκης ή λύση ουσίας στο πρόβλημα της ανεργίας ;

Από τη στιγμή που οι απολύσεις σε καμία χώρα δεν αποφεύγονται συνιστούν λύσεις ανάγκης. Παράλληλα όμως σύμφωνα με τον παραδοσιακό κανόνα της κοινωνικής πολιτικής το κοινωνικό κράτος για να επιβιώσει αναζητεί πάντα λύσεις συμβατές με την αποτελεσματικότητα του παραγωγικού συστήματος.