Τoυ Γιάννου Χαραλαμπίδη*
Το κενό της Ε.Ε. και το νέο οθωμανικό μοντέλο
Οι ΗΠΑ και η Ε.Ε. ενισχύουν επί μακρόν την Τουρκία του Ταγίπ Ερντογάν, την οποία ο Επίτροπος Όλι Ρεν είχε χαρακτηρίσει παλαιότερα ως «λίκνο δημοκρατίας» για τις μουσουλμανικές χώρες, ενώ ο Πρόεδρος Ομπάμα τον Απρίλιο του 2009 έδωσε στην Άγκυρα το «δακτυλίδι» της περιφερειακής δύναμης.
Η επούλωση των πληγών
Ο στόχος των ΗΠΑ ήταν όπως περάσουν από τη «hard policy», στη «soft» και στη «smart policy», δηλαδή από τη στρατιωτική δράση, η οποία έληγε στο Ιράκ, στην έξυπνη πολιτική, που ισοδυναμεί με τη χρησιμοποίηση τομέων άλλων πέραν της στρατιωτικής ισχύος, όπως αυτός του πολιτισμού και δη του θρησκευτικού στοιχείου, ως μεθοδολογικών εργαλείων για μια επίθεση φιλίας προς τις μουσουλμανικές χώρες, ώστε:
1. Να επουλωθούν οι πληγές που προκλήθηκαν μεταξύ του μουσουλμανικού κόσμου και της Δύσης, μετά την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001.
2. Να προχωρήσουν οι μουσουλμανικές χώρες προς εκδημοκρατικοποιήσεις, με σκοπό μεγαλύτερη πολιτική, κοινωνική και οικονομική σταθερότητα.
Βεβαίως, αληθές είναι ότι η γεωστρατηγική αναβάθμιση της Τουρκίας ενόχλησε το Ισραήλ, καθότι ο Ερντογάν εμφανίζει τη χώρα του ως την κύρια δύναμη στο μουσουλμανικό χώρο και απειλή όχι μόνο για την πρωτοκαθεδρία του Ισραήλ ως περιφερειακής δύναμης, αλλά διαγιγνώσκεται και κάτι άλλο: Ο κίνδυνος να βρεθεί το Ισραήλ χωρίς συμμάχους στην περιοχή. Να τεθεί υπό απομόνωση.
Η κοσμικότητα και το Ισλάμ
Η ανησυχία των ισραηλινών ενισχύονται από τα εξής:
α. Ο Ερντογάν έσπευσε να υποστηρίξει τις διαδηλώσεις στην Αίγυπτο, προβάλλοντας, μάλιστα, ως πολιτειακή λύση το μοντέλο της χώρας του, όπου το μετριοπαθές Ισλάμ συγκατοικεί στην εξουσία με το στρατό και την κοσμικότητα. Με τον τρόπο αυτό εμμέσως, πλην σαφώς, ο Τούρκος Πρωθυπουργός στέλνει το μήνυμα ότι ρόλο στο νέο αιγυπτιακό σύστημα θα έχει και η ισλαμική αδελφότητα, ή τέλος πάντων οι ισλαμιστές.
β. Ο Μουμπάρακ είχε τιμήσει τη Συμφωνία Ειρήνης του ΄79. Και το Ισραήλ με την αλλαγή φρουράς ανησυχεί, μήπως χαλάσουν τα ισοζύγια ή μήπως η νέα αιγυπτιακή ηγεσία αναθεωρήσει την πολιτική της έναντι του Ισραήλ και καταστεί πιο επιθετική στο Παλαιστινιακό, συμμαχώντας, ταυτοχρόνως, με την Τουρκία.
Το στιλέτο και τα ισοζύγια
Στη βάση αυτού του σκηνικού θα πρέπει να επισημανθούν ότι οι ΗΠΑ σπρώχνουν μεν την Τουρκία προς την Ε.Ε. και την καθιστούν περιφερειακή δύναμη, αλλά, από την άλλη, της έχουν στην πλάτη το κουρδικό στιλέτο του βορείου Ιράκ και, ηθελημένα ή μη, μετατρέπουν το Ισραήλ σε αντιστάθμισμα της τουρκικής ισχύος και την Τουρκία αντιστάθμισμα της εβραϊκής. Για να διατηρούνται ισορροπίες.
Το ερώτημα είναι εάν οι ισορροπίες αυτές θα απειληθούν ή όχι μέσω της Αιγύπτου. Πάντως, το Ισραήλ θεωρείται σταθερή για τις ΗΠΑ αξία στην περιοχή. Εάν πληγεί το Ισραήλ, τότε δημιουργείται μια τρύπα πολιτικής και περιφερειακής αστάθειας, που μπορεί να σημαίνει περαιτέρω ενίσχυση της Τουρκίας, σε βαθμό που θα ανησυχούν ακόμη και αυτές οι ΗΠΑ, ειδικώς, λόγω της αλαζονικής ρητορίας του Τούρκου Πρωθυπουργού και του ότι θα ανατραπούν ισοζύγια δυνάμεων, που θα προκαλέσουν αντιδράσεις και αντιπαραθέσεις εντός του μουσουλμανικού κόσμου.
Το σκηνικό αυτό, που δημιουργεί την ανάγκη συμμάχων για το Ισραήλ, υποβοηθεί την Κύπρο, εάν η Κυβέρνηση έχει την ικανότητα να προχωρήσει σε ορθή διαχείριση των κρίσεων στην Αίγυπτο και εκείνης μεταξύ Τουρκίας – Ισραήλ, δημιουργώντας συμμαχίες, στρατιωτικές και οικονομικές, αλλά και κάτι άλλο: Λαμβάνοντας υπόψη τα ζητήματα της ενέργειας και το ρόλο τον οποίο μπορεί να διαδραματίσει στην περιοχή η Κύπρος, ως κράτος μέλος της Ε.Ε.
Ο πονοκέφαλος του μεταναστευτικού και το Ισλάμ
ΗΔΗ η Ε.Ε. αποδέχεται ότι η Τουρκία είναι δυνατό να συνιστά εναλλακτική ενεργειακή οδό και περιφερειακή δύναμη, με την οποία οι Βρυξέλλες θα πρέπει να συνεργαστούν. Το πρόβλημα, βεβαίως, έγκειται στο γεγονός ότι η Ε.Ε. δεν έχει συγκροτημένη κοινή εξωτερική πολιτική. Η άσκηση της εξωτερικής πολιτικής γίνεται κυρίως από τα κράτη μέλη και στη βάση των δικών τους εθνικών συμφερόντων. Απόδειξη τούτου αποτελούν οι περιπτώσεις της Αιγύπτου και της Τυνησίας, και τα όσα συμβαίνουν ή μπορούν να συμβούν, λαμβανομένων υπόψη των ακόλουθων δεδομένων:
Πρώτο, της νέας μετακίνησης πληθυσμών, όπως αυτή που συντελείται από την Τυνησία προς το νησί Λαμπετούσα, που αναγκάζει την ιταλική κυβέρνηση να ζητά τη στήριξη της FRONTEX και βοήθεια ύψους 100 εκατομμυρίων ευρώ. Το πρόβλημα αυτό μπορεί να διευρυνθεί και σε άλλες χώρες του νότου, όπως η Γαλλία, καθότι οι Τυνήσιοι είναι γαλλόφωνοι, σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης.
Μια εξέλιξη που δεν θα απειλήσει μόνο την οικονομική και κοινωνική συνοχή της Ιταλίας ή της Γαλλίας, αλλά και της λοιπής Ευρώπης, αυξάνοντας τα ρεύματα της ξενοφοβίας και του ρατσισμού. Άλλωστε, η Ελλάδα βρίσκεται ενώπιον μιας ιδιαιτέρως δύσκολης κατάστασης, λόγω της εισροής παράνομων μεταναστών από την Τουρκία.
Η συμφωνία επανεισδοχής, που θα υπογραφεί ώς τις 24 Φεβρουαρίου, μεταξύ ΕΕ – Τουρκίας, θα αρχίσει να επιλύει το πρόβλημα της παράνομης μετανάστευσης, εφόσον η συμφωνία επικυρωθεί, πράγμα που θα πάρει τουλάχιστον 3 χρόνια.
Ταυτοχρόνως, ουδείς γνωρίζει εάν παρόμοια μεταναστευτικά φαινόμενα δεν αρχίσουν να δημιουργούνται και μέσω Αιγύπτου (60% του πληθυσμού είναι κάτω από το όριο της φτώχιας), καλύπτοντας και την Κύπρο, η οποία αντιμετωπίζει πολλαπλά προβλήματα, όπως: α. Το μεγάλο αριθμό νόμιμων και παράνομων ξένων που επιβαρύνει, λόγω των επιδομάτων, τον προϋπολογισμό του κράτους. β. Τον τουρκικό εποικισμό και γ. Την αδυναμία που υπάρχει σε επίπεδο ΕΕ και αντικατοπτρίζεται στο εξής:
Η FRONTEX δεν φαίνεται να είναι διατεθειμένη να δώσει στήριξη, ειδικώς εκεί όπου το ψευδοκράτος ισχυρίζεται πως «ασκεί κυριαρχία». Ως εκ τούτου, επιβάλλεται η οικοδόμηση και η εκδήλωση συγκεκριμένης και αποτελεσματικής πολιτικής εντός της Ε.Ε.
Δεύτερο, της υποστήριξης, την οποία χρειάζονται οι μουσουλμανικές χώρες για να εκδημοκρατικοποιηθούν επί τη βάσει συγκεκριμένων προγραμμάτων χωρίς τάσεις νεο-αποικιοκρατικής πρακτικής, αλλά αμοιβαίου σεβασμού. Μια τέτοια πολιτική θα πρέπει να εκδηλωθεί σε διάφορα επίπεδα, θεσμικά, πολιτικά, εκπαιδευτικά, ιατρικά και αναπτυξιακά. Και ταυτοχρόνως θα πρέπει η όποια νέα στρατηγική της Ε.Ε. να σέβεται τις θρησκευτικές, πολιτισμικές και άλλες ετερότητες των μουσουλμανικών λαών. Η σταθερότητα προϋποθέτει δημοκρατικότητα και ανάπτυξη. Διαφορετικά, τα πολιτικά και πολιτειακά προβλήματα θα διαιωνίζονται. Πώς αλλιώς θα τεθεί φραγμός στις μετακινήσεις πληθυσμών, εάν οι χώρες από τις οποίες προέρχονται οι μετανάστες δεν έχουν δημοκρατία, ασφάλεια, οικονομική ευημερία και ανάπτυξη;
Η παρακμή της Δύσης και η εξαγωγή δημοκρατίας
Η Ε.Ε. λογικό είναι να αναθεωρήσει τη στρατηγική της προς τις ισλαμικές χώρες και να εξετάσει σε βάθος τις εξελίξεις και τις επιπτώσεις από τις επαναστάσεις στην Τυνησία και στην Αίγυπτο, ή και αυτές που ενδεχομένως να ξεσπάσουν σε άλλα μουσουλμανικά κράτη. Η δε Κύπρος, επειδή βρίσκεται στο γεωπολιτικό χώρο των εξελίξεων, δεν μπορεί να είναι απούσα και έχει την ευκαιρία να αποτελέσει τον αγωγό της εξαγωγής δημοκρατίας και ανάπτυξης εκ μέρους της Ε.Ε. Αληθές, όμως, είναι ότι επί του παρόντος η Ε.Ε. το μοναδικό πολιτειακό μοντέλο, το οποίο εισηγείται προς τους μουσουλμάνους, είναι εκείνο της Τουρκίας! Η οποία έχει άλλο ένα πλεονέκτημα: Μπορεί να λαμβάνει πολύ πιο γρήγορα αποφάσεις για τα ζητήματα του μουσουλμανικού κόσμου και της Μέσης Ανατολής απ’ ό,τι τα 27 κράτη μέλη της Ε.Ε.
Ο ρόλος της Άγκυρας ενισχύεται στην περιοχή από την αδυναμία της Ε.Ε. ως τέτοιας να λαμβάνει και να υλοποιεί αποφάσεις, και της Ελλάδας, η οποία είναι εξασθενημένη, ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης την οποία αντιμετωπίζει.
Το κενό, το οποίο δημιουργεί η Ε.Ε., καλύπτεται από την Τουρκία. Και τείνει να επιβεβαιωθεί η θεωρεία του Αχμέτ Νταβούτογλου, περί παρακμής της Δύσης και κάλυψης του κενού μέσω της νεο-οθωμανική αντίληψης και πρακτικής. Βεβαίως, η τουρκική πολιτική δημιουργεί ανησυχίες, που μπορούν να αποτυπωθούν επί της ειδικής σχέσης αντί της πλήρους ένταξης της Τουρκίας στην Ε.Ε.
Μια τέτοια εξέλιξη είναι δυνατό να δημιουργήσει τον εξής κίνδυνο: Να δοθεί στην Τουρκία, ως αντάλλαγμα για την ειδική σχέση, μια λύση στο Κυπριακό, που θα είναι κομμένη και ραμμένη στο κοστούμι του τουρκικού κατεστημένου και στη δημιουργία στο νησί ενός πολιτειακού συστήματος με αποκλίσεις από τις δημοκρατικές αρχές και αξίες, που δεν θα είναι συμβατό με ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος αλλά… με το τουρκικό μοντέλο… λύσης!
*Δρ Διεθνών Σχέσεων
