Η συμβολή του κλήρου στον Μακεδονικό Αγώνα

Του Ανδρέα Γούλα, συγγραφέα-ιστορικού

Προδημοσίευση

Το ιστόρημα αυτό έχει σαν σκοπό την ενημέρωση της ελληνικής, αλλά και της παγκόσμιας κοινής γνώμης σχετικώς με το επίκαιρο και σήμερα «Μακεδονικό Ζήτημα». Δυστυχώς για τις δίκαιες ελληνικές θέσεις , οι επί εξήντα και πλέον έτη μισθωτοί προπαγανδιστές της Σόφιας αρχικώς και των Σκοπίων κατόπιν, με την απεριόριστη και ύποπτη χρηματοδότηση , κατάφεραν να περάσουν τη γραμμή τους και να παρουσιάσουν κάποιες ανυπόστατες ιστορικές απόψεις , πλαστογραφώντας και σφετεριζόμενοι την ελληνική ιστορία. Δυστυχώς επίσης γιατί όλες οι ελληνικές μεταπολεμικές κυβερνήσεις , ανέχθησαν αυτή τη σε βάρος της Ελλάδας λασπολογία και της παράστασης ψευδών ιστορικών γεγονότων ως αληθών, με την απίθανη δικαιολογία ότι : «Aφού το δίκαιο είναι με το μέρος μας , αφήστε τους να λένε». Πόσοι όμως από αυτούς τους λαούς που θα κληθούν αύριο να ψηφίσουν στον Ο.Η.Ε. επ’ αυτού του ζητήματος , γνωρίζουν ελληνική ή βαλκανική ιστορία ώστε να μην παρασυρθούν από τους ειδικώς εκπαιδευμένους -ακόμα και από τον ίδιο τον «Γκέμπελς»- προπαγανδιστές της Σόφιας και των Σκοπίων που κατευθύνονται από τους εχθρούς της Ελλάδας ;

Η Ελληνορθόδοξη Εκκλησία μας, υπέρμαχος πάντοτε της πνευματικής και της εθνικής ελευθερίας αποτελούσε και αποτελεί τον πρωτοπόρον και λαμπρόν οδηγόν του γένους μας . Πρώτη η Εκκλησία στους αγώνες , Πρώτη και στις θυσίες . Γι’ αυτό δεν πρέπει ποτέ να ξεχάσουμε τους εθνομάρτυρες ιεράρχες , τους πρεσβυτέρους και τους μοναχούς που έπεσαν μαχόμενοι υπέρ του Μακεδονικού Αγώνα : {Κορυτσάς Φώτιος , Γρεβενών Αιμιλιανός , Καστοριάς Γερμανός , {δολοφονήθηκε στην Ελευθερούπολη} Στρώμνιτσας {Τιβεριούπολις} Γρηγόριος {ετάφη ζων αργότερα ως Κυδωνιών κατά την εκκένωση της Μικράς Ασίας} . Οσο για τους ιερείς και τους μοναχούς είναι πολύ μεγάλος ο κατάλογος για να αναφερθούν ονομαστικώς στο περιληπτικό αυτό ιστόρημα . Ολοι αυτοί εξοντώθησαν από τους πράκτορες του «Πανσλαβισμού» , γιατί ήσαν εμπόδιο στα ύπουλα και ολέθρια για τον Ελληνισμό σχέδιά τους . Ο Μακεδονικός Αγώνας ήταν μακροχρόνιος και σκληρός για τους Ελληνες Μακεδόνες . Είχαν δε ως αντιπάλους τους Τούρκους , τους Βουλγάρους και σχεδόν όλους τους Σλάβους . Κέντρα όλων των επαναστατικών ενεργειών ήσαν οι Μητροπόλεις και τα Προξενεία της Ελλάδας που υπήρχαν στις μακεδονικές πόλεις . Επίσης το Αγιον Ορος , το οποίον αποτελεί την Ακρόπολη της Μακεδονίας έπαιξε σημαίνοντα και ηγετικό ρόλο στον Μακεδονικό Αγώνα . Μία από τις επιδιώξεις της Ρωσικής Διπλωματίας , ήταν ο περιορισμός της δικαιοδοσίας και της ακτινοβολίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης , καθώς και των τριών Ορθοδόξων Πατριαρχείων της Ανατολής . {Ιεροσολύμων , Αντιοχείας , και Αλεξανδρείας}. Από το έτος 1655 , ο Ρώσος Πατριάρχης «Νίκων», υπεστήριζε τα κατωτέρω :

maked-agwnas-2 «Γιατί να δεχθούμε να επικρατήσουν στη Ρωσική Εκκλησία οι διατυπώσεις και οι μέθοδοι της Ελληνικής Εκκλησίας ; Αφού η Μόσχα διαδέχθηκε την Κωνσταντινούπολη ως η Τρίτη Ρώμη και η Ρωσική Ορθοδοξία έχει γίνει η αληθινή πίστη, γιατί να υποτασσόμεθα στους Ελληνες σε θέματα τελετουργίας , δόγματος , ή σε οτιδήποτε άλλο ;». Διευκρινίζω ότι ο πλήρης τίτλος του εκάστοτε Οικουμενικού Πατριάρχη είναι ο εξής : «Αρχιεπίσκοπος Νέας Ρώμης, Κωνσταντινούπολης και Οικουμενικός Πατριάρχης». Με αυτό το πνεύμα και γι’αυτό το σκοπό, οι Ρώσοι υπεδαύλισαν την κατά των Ελλήνων και κατά των Χριστιανών γενικώς εξέγερση των Αράβων . Επ’ αυτού υπάρχει η ομολογία του Ρώσου κληρικού «Ουσπένσκι». Κινήθησαν επίσης μέσω του διπλωματικού τους αντιπροσώπου στην Υψηλή Πύλη «κόμη Ιγνάτιεφ», για την αναγνώριση από τον «Σουλτάνο» της Βουλγαρικής Εξαρχίας . Αυτό είχε ιδιαίτερη σημασία για το ρωσικό σχέδιο της συγκέντρωσης των Βουλγάρων γύρω από ένα αυτοκέφαλο θρησκευτικό και πνευματικό κέντρο, ώστε να ενισχυθεί περισσότερο η εθνική τους υπόσταση . Πράγματι κάτω από την παλλαπλή πίεση και επιρροή του Ρώσου Πρέσβη Ιγνάτιεφ , μία τουρκική επιτροπή επεξεργάσθηκε το έτος 1870, Σουλτανικό Φιρμάνι , με το οποίον ικανοποιούνταν το ρωσοβουλγαρικό αίτημα περί αναγνώρισης της Βουλγαρικής Εξαρχίας . Ετσι καταφέρθηκε δεινό πλήγμα κατά του Οικουμενικού Πατριαρχείου , γιατί η Υψηλή Πύλη {ΥΠΕΞ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας} αναγνώρισε τη Βουλγαρική Εκκλησία ως ανεξάρτητη από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Αρχισε τότε μιά μεγάλη προσπάθεια από τους Βουλγάρους για την προσέλκυση των κατοίκων της Μακεδονίας στην Εξαρχία , που απέβλεπε στον εκβουλγαρισμό τους , ή και στην αφύπνιση τυχούσας βουλγαρικής εθνικής συνείδησης σ’ αυτούς , με αποτέλεσμα να ξεκινήσει η σύγκρουση . Πράκτορες της Σόφιας μεταμφιεσμένοι σε δασκάλους και Ιερείς , περιφέρονταν στα ελληνικά χωριά και προπαγάνδιζαν υπέρ της Εξαρχίας , η υπαγωγή στην οποίαν αποτελούσε την ένδειξη ύπαρξης βουλγαρικής εθνικής συνείδησης .

Η Εξαρχία σύντομα μεταβλήθηκε σε κέντρο εθνικής βουλγαρικής προπαγάνδας, διενεργώντας δολοφονίες και άλλες ακρότητες , κυρίως εναντίων των ιερέων, των δασκάλων και των προκρίτων των ελληνικών χωριών. Η αντίδραση των Ελλήνων ήταν φυσικό επακόλουθο αυτής της κατάστασης , δεδομένου ότι εκτός των προαναφερομένων, οι Βούλγαροι έδιωξαν τους Ελληνες ιερείς από τα μεικτά διαμερίσματα {Μακεδονίας – Θράκης } , κατέλαβαν τις εκκλησίες και τα σχολεία και έτσι οι Ελληνες βρέθησαν προ του διλήματος ν’ αφήσουν τα τέκνα τους αμόρφωτα , ή να τα παραδώσουν ως βορά στον πανσλαβισμό . Επίσης με διαταγή του Τσάρου της Ρωσίας , δημεύθησαν τα πλούσια κτήματα της Ελληνικής Εκκλησίας στη Βεσσαραβία και δόθηκε κατεύθυνση από τη Ρωσία στους Βουλγάρους δασκάλους -πράκτορες των Ρώσων- να κηρύξουν εξοντωτική εκστρατεία κατά των Ελλήνων ιερέων και δασκάλων και κατά του Ελληνισμού γενικώς . Οπως ήταν λοιπόν επόμενο σημειώθησαν αιματηρές συγκρούσεις τέτοιας σφοδρότητας , οι οποίες για την καταστολή τους προκάλεσαν την επέμβαση του τουρκικού στρατού.

Κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα , ο Κλήρος αγωνίσθηκε με αδάμαστο πνεύμα και καθαγίασε των αγώνα με το αίμα ιεραρχών, ιερέων και μοναχών. Από αυτούς εκδηλώθηκε το έτος 1870 η αντίδραση των Ελλήνων , η οποία στη συνέχεια έλαβε νέα μορφή και οργανωτική δομή , απαραίτητη για την επιτυχή έκβαση του ερχόμενου πλέον ένοπλου αγώνα . Αυτό πραγματοποιήθηκε με την εύστοχη τοποθέτηση από το Οικουμενικό Πατριαρχείο , νέων προικισμένων και φωτισμένων Ιεραρχών στη Μακεδονία . Οι Ιεράρχες αυτοί ενθρονίσθησαν το έτος 1900 και είναι οι κατωτέρω αναφερόμενοι Μητροπολίτες : «Καστοριάς Γερμανός , Μοναστηρίου Ιωακείμ , Δράμας Χρυσόστομος , Κορυτσάς Φώτιος , Γρεβενών Αιμιλιανός , Νευροκοπίου Θεοδώρητος , Χαλκιδικής Ειρηναίος και Σερρών Κωνσταντίνος».

Οι ιεράρχες αυτοί απεδείχθησαν έξοχοι οργανωτές και αλύγιστοι Μακεδονομάχοι , όπως ο Γερμανός , ο Αιμιλιανός , ο Φώτιος και γενικώς όλοι οι ιεράρχες . Σ’ αυτούς οφείλεται και η επάνοδος στους κόλπους του Γένους και αρκετών σλαβοφώνων με ακραιφνή όμως ελληνική συνείδηση, οπως π.χ. ο καπετάν Κώττας , οι οποίοι μαζί και με τους άλλους Μακεδονομάχους κράτησαν τον αγώνα στο ύψος που έπρεπε, παρά το γεγονός ότι το τότε ελληνικό κράτος της Μελούνας δεν τους βοήθησε όσο θα έπρεπε τηρώντας με αυστηρότητα την πολιτική της : «Αψόγου Στάσεως». Και δεν τους βοήθησε γιατί η ανύπαρκτη Εξωτερική του πολιτική το εμπόδισε να αντιληφθεί το μέγεθος των δυνατοτήτων του Ελληνισμού και ούτε καν τους βοήθησε να συντηρήσουν όσα κατόρθωσαν από μόνοι τους οι Ελληνες της Μακεδονίας . Ο ισχυρισμός ότι δεν τους βοήθησε γιατί κατά την περίοδο αυτή η Ελλάδα ήταν μπλεγμένη με το οξύτατο πράγματι «Κρητικό Ζήτημα», είναι συζητήσιμη . Κι’ αυτό γιατί τελικώς η Κρήτη ελευθερώθηκε μόνη της !… Η … «άψογος στάσις» , δεν ήταν τυχαίο γεγονός , αλλά αποτέλεσμα της διπλωματικής ανυπαρξίας που υπήρχε , από την ίδρυση του νέου Ελληνικού Κράτους με τη «Βαβαρική Καμαρίλα» του Οθωνα, του Αρμασμπεργκ κ.λ.π. Οι ελληνικές κυβερνήσεις της περιόδου {1900 – 1908} αποκαλούσαν στα διπλωματικά τους έγγραφα σαν Μακεδονία , μόνο τα βιλαέτια Θεσσαλονίκης και Μοναστηρίου. Το βιλαέτι Σκοπίων – Κοσσυφοπεδίου, το θεωρούσαν ξένο και άσχετο από τη Μακεδονία . Μεγάλο επίσης διπλωματικό λάθος ήταν και η στάση της Ελλάδας κατά τον Κριμαϊκό πόλεμο, με ολέθριες γι’ αυτήν συνέπειες στις μετέπειτα εξελίξεις . Η αιτία αυτού του πολέμου ήταν θρησκευτική, με αφορμή το ζήτημα που ανέκυψε ματαξύ Ορθοδόξων και Καθολικών, σχετικώς με το καθεστώς των Αγίων Τόπων, γιατί οι Σουλτάνοι που ακολουθούσαν φιλογαλλική πολιτική παρεχώρησαν πολλά προνόμια στην Καθολική Εκκλησία , την οποίαν εκπροσωπούσε η Γαλλία, ενώ τους Ορθοδόξους εκπροσωπούσε η Ρωσία . Οι Γάλλοι ισχυρίσθησαν ότι οι Ορθόδοξοι παρεβίαζαν αυτά τα προνόμια και έπεισαν την Υψηλή Πύλη , να τα ανανεώσει υπέρ των Καθολικών και σε βάρος των Ορθοδόξων. Κατόπιν αυτού ο εκπρόσωπος των Ορθοδόξων Τσάρος της Ρωσίας απαίτησε από τον Σουλτάνο τα εξής :

α} Να αναγνωρισθεί ως προστάτης της Ορθόδοξης Εκκλησίας και των ορθοδόξων πληθυσμών.

β] Να αναγνωρίσει η Υψηλή Πύλη την ανεξαρτησία της Ορθόδοξης Εκκλησίας στους Αγίους Τόπους .

γ} Να δοθούν τα Ιερά Προσκυνήματα στην Ορθόδοξη Εκκλησία .

Ο Σουλτάνος αρνήθηκε να ικανοποιήσει τα αιτήματα του Τσάρου, με αποτέλεσμα στις {4 Οκτωβρίου του έτους 1853}, να ξεσπάσει πόλεμος μεταξύ της Ρωσίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας , την οποίαν υπεστήριζαν η Αγγλία και η Γαλλία, οι οποίες έλαβαν το μέρος των Οθωμανών, διότι στην περίπτωση ήττας των Οθωμανών {που ήταν σίγουρη} οι Ρώσοι θα πραγματοποιούσαν κάθοδο στο Αιγαίο , γεγονός , που αντιμετώπιζαν με δέος οι Αγγλογάλλοι . Στην Ελλάδα ο πόλεμος αυτός αφύπνισε στους Ελληνες το όραμα της «Μεγάλης Ιδέας» και διάφορα εκστρατευτικά σώματα άρχισαν να προετοιμάζονται για δράση εναντίον των Οθωμα-νών. Οι Αγγλογάλλοι όμως κατόπιν επιμόνων διπλωματικών πιέσεων, καθώς και με την κατάληψη του Πειραιά από αγγλογαλλικά στρατεύματα , πειθανάγκασαν την Ελλάδα να ταχθεί στο αντιρωσικό στρατόπεδο. Κατόπιν τούτου η ρωσική διπλωματία στράφηκε φανερά εναντίον της Ελλάδας , την οποίαν έβλεπε σαν εχθρό και σαν εμπόδιο, αλλά και στο στρατόπεδο των εθρών της που προσπαθούσαν να καταλύσουν τη Ρωσική Αυτοκρατορία . Οταν δε ο πρόξενος της Ελλάδας στο Μοναστήρι , ζητούσε ενίσχυση για τη σύσταση μυστικών εταιριών στο εσωτερικό της Μακεδονίας , καθώς επίσης και προς τούτο εκκλήσεις του Μητροπολίτη Ιωακείμ, το ελληνικό κράτος αδιαφόρησεν. Αυτό όμως που αρνήθηκε να πράξει το επίσημο ελληνικό κράτος , το ανέλαβε από μόνος του ο αείμνηστος Μητροπολίτης Καστοριάς «Γερμανός» {Καραβαγγέλης} , ο οποίος είχεν αντιληφθεί ότι η πολεμική αναμέτρηση ήταν πλέον γεγονός , αν η Ελλάδα επιθυμούσε να παραμείνει η Μακεδονία Ελληνική. Μεγάλες επίσης υπηρεσίες πρόσφερε στην πρώτη φάση του Μακεδονικού αγώνα , ο Επίσκοπος Κίτρους «Νικόλαος». {Λούσης} Στις 20 Φεβρουαρίου του έτους 1878 κήρυξε την επανάσταση στην Επισκοπή του και εξέδωσε την υπ. αριθ. Πρωτοκόλλου {7} στις {4 Μαρτίου 1878} , προκήρυξη της προσωρινής κυβέρνησης της Μακεδονίας . Η προκήρυξη αυτή συντάχθηκε στην Ιερή Μονή Πέτρας Ολύμπου, όπου ευλογήθηκε επίσης και το Λάβαρο της Επανάστασης . Εδώ θα σταματήσουμε και θα αναπολήσουμε τα εξής :

«Χαρά που τόχουν τα βουνά , τα κάστρα περηφάνεια . Να βλέπουν Διάκους με σπαθιά , Παπάδες με ντουφέκια . Να βλέπουν και τον Γερμανό της Πάτρας το Δεσπότη , πως ευλογάει τ’ άρματα κι’ εύχεται στους Λεβέντες» .

Το δεύτερο στοιχείο που βοήθησε τον αγώνα ήταν η Παιδεία , γιατί συντήρησε το φρόνημα και την ελληνική συνείδηση , ακόμα και στους ξενόφωνους Ελληνες με την ακραιφνή όμως ελληνική εθνική συνείδηση . Χαρακτηριστικό επ ΄ αυτού είναι το υπόμνημα που έστειλαν οι κάτοικοι του Μοναστηρίου στη γαλλική κυβέρνηση το έτος 1903 , το οποίον ανέφερε τα εξής :

«Λαλούμεν ελληνιστί , βλαχιστί , βουλγαριστί , αλβανιστί , ουδέν ήτον εσμέν, άπαντες Ελληνες και ουδενί επιτρέπομεν να αμφισβητή προς ημάς τούτον».

Η εκπαιδευτική οργάνωση στη Μακεδονία ήταν υποδειγματική. Στο Μοναστήρι υπήρχαν {393} ελληνικά σχολεία με {28.147} μαθητές. Ηταν πράγματι εντυπωσιακό ότι στη Μακεδονία λειτουρ- γούσαν {1.040} ελληνικά εκπαιδευτικά ιδρύματα με {1.700} δασκάλους και {68.000} μαθητές . Υπήρχαν επίσης {176} φιλεκπαιδευτικοί σύλλογοι , αδελφότητες και κοινωφελή ιδρύματα . Κατά το διάστημα δε της ένοπλης φάσης του Μακεδονικού Αγώνα , τα εκπαιδευτικά ιδρύματα τριπλασιάσθησαν.

Το Μοναστήρι ήταν η πρωτεύουσα του ομώνυμου βιλαετίου και βρίσκεται στην αρχαία Ηράκλεια της Λυγκιστίδας . Στο Μοναστήρι ήταν η έδρα της Μητρόπολης Πελαγονίας , ή οποία ήταν από τις πιό επιφανείς Μητροπόλεις του Οικουμενικού θρόνου, γιατί ο Μητροπολίτης της Πελαγονίας, αντικαθιστούσε και τον Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης. Σ’ αυτή τη Μητρόπολη υπηρέτησεν ως βοηθός Επίσκοπος και με τον τίτλο Επίσκοπος Πέτρας, ο κατόπιν εθνομάρτυρας Μητροπολίτης Γρεβενών «Αιμιλιανός» , καθώς δε και ο επί των ημερών μας τελευτήσας , Οικουμενικός Πατριάρχης «Αθηναγόρας» ως Αρχιδιάκονος. Παράλληλα με τη Μητρόπολη αυτή λειτουργούσαν άλλες τρείς Μητροπόλεις :

α} Η Μητρόπολη Πρεσπών και Αχριδών με έδρα το Κρούσοβο : Η Μητρόπολη αυτή σαν Αρχιεπισ-κοπή Αχρίδας , είχε έδρα την Αχρίδα και ιδρύθηκε από τον «Βασίλεδιο τον Βουλγαροκτόνο», μετά την από αυτόν κατάλυση του εφήμερου βουλγαρικού κράτους του «Σαμουήλ», και του βουλγαρι-κού Πατριαρχείου το οποίον ο Σαμουήλ είχεν ιδρύσει στην Αχρίδα . Το έτος {971} ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας «Ιωάννης Τσιμισκής», είχε καταλύσει το πρώτο βουλγαρικό κράτος και είχε αποκα- ταστήσει τη βυζαντινή κυριαρχία σ’ αυτή την περιοχή. Μετά από πέντε όμως χρόνια, τέσσερα αδέλφια, τέκνα Βούλγαρου αξιωματούχου αρμενικής καταγωγής , με αρχηγό τον μεγαλύτερο αδελφό τους «Σαμουήλ» , επαναστατούν και ιδρύουν ένα δικό τους κράτος , που είχε σαν κέντρο τη μακεδονική πόλη «Αχρίδα» , που ήταν η αρχαία ελληνική πόλη «Λυχνιδός». Αυτό το κράτος προσπάθησε να νομιμοποιήσει στις διακρατικές του σχέσεις σαν ένα αναγεννημένο βουλγαρικό κράτος ο Σαμουήλ . Στην πραγματικότητα όμως ως προς τη σύσταση του πληθυσμού του ήταν πολυεθνικό και με διαρκώς μεταβαλόμενα όρια . Το εφήμερο αυτό κράτος είχε διάρκεια ζωής μόνο σαράντα δύο έτη . Αυτό παρουσίασαν στη συνέχεια οι ιστορικοί των Σκοπίων σαν το πρώτο «Μακεδονικό Κράτος» !….

β} Η Μητρόπολη Στρώμνιτσας : Η Στρώμνιτσα { Τιβεριούπολη} καθώς η Γευγελή και η Δοϊράνη , ήσαν πόλεις ελληνόφωνες . Στη Μητρόπολη της Στώμνιτσας υπηρέτησεν ο εθνομάρτυρας Μητροπολίτης «Γρηγόριος», που αργότερα ως Μητροπολίτης «Κυδωνιών», ετάφη ζων από τους Τούρκους . Η Στρώμνιτσα ήταν επίσης πασίγνωστη για το υψηλό ελληνικό φρόνημα των κατοί- κων της , τις εθνικές της οργανώσεις καθώς και για τον αγώνα τους , για την ένωση με τη μητέρα Ελλάδα. Οταν δε η πόλη αυτή με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου το {1913} επιδικάσ- θηκε στη Βουλγαρία , οι κάτοικοί της πυρπόλησαν τα σπίτια τους και κατέφυγαν στην Ελλάδα .

γ} Μητρόπολη Διβρών και Βελεσσών : Στα Βελεσσά υπήρχε λαμπρή ελληνική κοινότητα. Ο μακε-δονικός πολιτισμός τους ήταν πολύγλωσσος. {Ελληνόφωνοι , Βαχόφωνοι , Βουλγαρόφωνοι , Αλβανόφωνοι}. Περί των Ελληνοφώνων δεν γεννάται θέμα . Περί των Βλαχοφώνων θα αφήσουμε την περιγραφή στον σύγχρονο Σκοπιανό ιστορικό , «Κrste Bitoski». Στο βιβλίο του με τον τίτλο : “DEJNOSTA NA PELAGONISUTA MITROPOLIJA” {H δράση της Μητρόπολης Πελαγονίας 1878-1912} αναφέρει και τα εξής :

«Κατά τους Εκκλησιαστικούς αγώνες του το Μακεδονικό Εθνος δεν θα έρθει αντιμέτωπο με Ελληνες τινές , αλλά κυρίως με τους Βλαχογραικομάνους κατευθυνόμενους από την Ελληνική Εκκλησία . Οι Βλάχοι αυτοί , κατά πλειοψηφία φανατικοί Γραικομάνοι , βαθμιαίως καθίστανται η κύρια δύναμη στο πλευρό της Μητρόπολης Πελαγονίας , για την προώθηση της Μεγάλης Ελληνικής Ιδέας . Οι Εκκλησίες και τα Σχολεία της πόλης του Μοναστηρίου κατά τα μέσα του 19ου αιώνα ήσαν σε ελληνικά χέρια».

Στα Σκόπια Αρχιερατικός Επίτροπος στην εκκλησία του Αγίου Μηνά, ήταν ο εκ Κρουσόβου Αρχιμανδρίτης «Γερμανός» {Κωνσταντινίδης }, με πλούσια εθνική δράση για την οποίαν καταδικάσθηκε σε θάνατο από τους Τούρκους , τον οποίον τελικώς διέφυγεν. Ετσι με το φρόνημα ανεβασμένο και προετοιμαμένο επί τριάντα έτη, ο Μακεδονικός Αγώνας δικαιώθηκε κατά το μεγαλύτερο μέρος του . Προφητικά δε ήσαν τα λόγια του αδικοχαμένου , Ιωνα Δραγούμη : «Ελληνες , αν τρέξουμε να σώσουμε τη Μακεδονία , η Μακεδονία θα μας σώσει».

Ο ιστορικός επίσης Πολύβιος αναφέρει για τη θέση της Μακεδονίας και για την προσφορά της στην άμυνα της Ελλάδας τα εξής:

«Η Μακεδονία είναι το πρόφραγμα των Ελλήνων εις τας επιδρομάς των Βαρβάρων».

Είναι επίσης η πλέον στρατηγική {από στρατηγικής και πολιτικής άποψης} περιοχή των Βαλκανίων και της Ανατολικής Λεκάνης της Μεσογείου !… Για να έχουμε όμως πλήρη εικόνα του Μακεδονικού Ζητήματος , πρέπει να γυρίσουμε λίγο πίσω . Το έτος 1878, κατόπιν της ήττας των Οθωμανών από τους Ρώσους , υπογράφτηκε η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου που έθεσε τέρμα στον πόλεμο. Με απαίτηση της νικήτριας Ρωσίας ιδρύθηκε η Μεγαλη Βουλγαρία , η οποία περιλάμβανε εκτός του κυρίως βουλγαρικού κράτους και τις εξής περιφέρειες της Μακεδονίας και της Θράκης : {Καστοριάς , Φλώρινας , Εδεσσας , Κιλκίς , Σερρών , Καβάλας , Αλεξανδρούπολης }. Αξιο προσοχής είναι το γεγονός ότι κατά τη γενόμενη συζήτηση, οι αντιπρόσωποι του Σουλτάνου, αρνήθησαν τον γεωγραφικό όρο «Βουλγαρία» ως ανύπαρκτο. Τελικά όμως οι νικητές επιβάλουν τους όρους . Ετσι οι Ρώσοι παρεχώρησαν όλη τη Μακεδονία εκτός της Θεσσαλονίκης και της Χαλκιδικής , καθώς και τμήμα της Θράκης στους Βουλγάρους . Η άδικη για την Ελλάδα αυτή συνθήκη , είχε διάρκεια μόνο τρείς μήνες γιατί κατόπιν των ελληνικών διαμαρτυριών, αντέδρασαν οι άλλες μεγάλες δυνάμεις της τότε εποχής , και με την πίεσή τους ακυρώθηκε αυτή η Συνθήκη και με τη νέα Συνθήκη το ίδιο έτος στο Βερολίνο, η Βουλγαρία περιωρίστηκε στις φυσιολογικές της διαστάσεις , μεταξύ Δούναβη και Αίμου , με έκταση {64.390} τ.χ. και με πληθυσμό {1.850.000} περίπου κατοίκους . Παρά δε τις προσπάθειες της ρωσικής αντιπροσωπείας για να εκχωρηθούν στη Βουλγαρία και τα μεταξύ Αίμου και Ροδόπης τμήματα της Βόρειας Θράκης , δεν επιτεύχθηκε αυτό, γιατί ο Αγγλος αντιπρόσωπος στη διάσκεψη «Λόρδος Σώλσμπερι» , διεφώνησε τονίζοντας τα εξής : «Η Μακεδονία και η Θράκη είναι τόσον Ελληνικές όσον είναι και η νήσος Κρήτη».

Δυστυχώς όμως όλα τα ελληνικώτατα αυτά εδάφη της Βόρειας Θράκης , με ελληνικό πληθυσμό {750.000} κατοίκων αποφασίσθηκε να αποτελέσουν αυτόνομη Επαρχία με την επωνυμία «Ανατολική Ρωμυλία». Οι Ρώσοι πρότειναν να ονομασθεί «Νότια Βουλγαρία». Ο αυτόνομος βίος της Ανατολικής Ρωμυλίας άρχισε στις {15 Mαρτίου 1879} μετά την αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων κατοχής και με τον διορισμό από τον Σουλτάνο Γενικού Διοικητή. Κατά τη διάρκεια όμως της ρωσικής κατοχής προετοιμάσθησαν όλες οι διαδικασίες προκειμένου να παραχωρηθεί με οποιονδήποτε τρόπο στους Βουλγάρους και να καταλυθεί η αυτονομία της. Στην έκθεση του Αγγλου συνταγματάρχη «Ουίλσον» σχετικώς με την επαρχία της «Αγχιάλου» επί παραδείγματι , της οποίας ο πληθυσμός αποτελούνταν από {7.426} Ελληνες , {5.292} Τούρκους και {3.321} Βουλγάρους , η χωροφυλακή αποτελέσθηκε από {5} Ελληνες , {7} Τούρκους και {47} Βουλγάρους . Κατόπιν όλων αυτών και με την ενθάρρυνση και τη συμπαράσταση της Ρωσίας στις {27 Απριλίου 1885} οι Βούλγαροι προσάρτησαν πραξικοπηματικώς την Ανατολική Ρωμυλία στο νεοπαγές βουλγαρικό κράτος , παραβιάζοντας απροκάλυπτα τη σχετική Συνθήκη. Μιά ολόκληρη περιοχή με ακμάζοντα Ελληνισμό όπου από αιώνες οι κάτοικοί της μιλούσαν ελληνικά , παραδόθηκε από τη Ρωσία στον ανελέητο βουλγαρικό σωβινισμό. Αμέσως μετά την προσάρτηση η βουλγαρική κυβέρνηση επίσημα και {με νόμο} απαγόρευσε τη χρήση της ελληνικής γλώσσας και άρχισε απηνή διωγμό κατά των Ελλήνων ιερέων και δασκάλων, για να τους αναγκάσει να προσχωρήσουν στη Βουλγαρική Εξαρχία . Τα γεγονότα αυτά προκάλεσαν την αντίδρασχη των μεγάλων δυνάμεων {πλην της Ρωσίας} , για την επιβολή ενός νόμου το έτος 1891 , με τον οποίον απαγορεύθηκε η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας , ακόμα και στα ελληνικά σχολεία !… Επίσης το έτος 1906 ξέσπασαν νέες ανθελληνικές ταραχές και εκδηλώσεις , κατευθυνόμενες από τη βουλγαρική κυβέρνηση , με πρωτοφανή βαρβαρότητα . Τελικώς με την επιτυχή έκβαση των Βαλκανικών πολέμων για την Ελλάδα , {1912 – 1913} έγινε η Συνθήκη του Βουκουρεστίου το έτος 1913 και το Μακεδονικό Ζήτημα διαρρυθμίσθηκε ως εξής :

Επί της συνολικής έκτασης {67.135,7} τ.χ. , της οριζομένης ως Μακεδονίας περιοχής των Βαλκανίων, ανεγνωρίσθησαν : {34.602,2} τ.χ. ήτοι 51,5%} στην Ελλάδα. {25.744,4} τ.χ. ήτοι 38,4%} στη Σερβία. {6.789,1} τ.χ. ήτοι 10,1%} στη Βουλγαρία . Ακολούθως με τη συνθήκη του Νεϊγύ το έτος 1919, διακανονίσθηκε και η εθελουσία μετανάστευση των εις Ελλάδα και Βουλ-γαρία αντιστοίχων μειονοτήτων , και το θέμα έκλεισεν εκεί τότε . Και θα παρέμενεν έτσι αν δεν μεσολαβούσεν ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος , ο οποίος έφερε τους Βουλγάρους ελέω Χίτλερ , σαν κατακτητές της ελληνικής Μακεδονίας και Θράκης , αφού η Βουλγαρία ήταν σύμμαχος της ναζιστικής Γερμανίας του Αδόλφου Χίτλερ . Κατά το διάστημα της βουλγαρικής κατοχής εφαρ- μόσθησαν απάνθρωπα μέσα αφελληνισμού της Μακεδονίας και της Θράκης και φονεύθησαν πολλές χιλιάδες Ελληνες Μακεδόνες και Θρακιώτες , από τα κατοχικά βουλγαρικά στρατεύματα.

Μετά την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων από την Ελλάδα και επειδή η Βουλγαρία είχε γίνει διαβλητή λόγω της συμμαχίας της με τη ναζιστική Γερμανία, η κομμουνιστική πλέον Ρωσία , πιστή στην πολιτική των Τσάρων για την κάθοδό της στο Αιγαίο , έδωσε τη σκυτάλη στον στρατάρχη «Τίτο» {Γιόζιπ Μροζ} της Γιουγκοσλαβίας . Για την πραγματοποίηση αυτού του σχεδίου ο Τίτο δημιούργησε τη «Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας» με πρωτεύουσα τα Σκόπια , η οποία μαζί και με τις άλλες πέντε ομόσπονδες Λαϊκές Δημοκρατίες {Σερβία , Μαυροβούνιο , Σλοβενία, Κροατία , και Βοσνία – Ερζεγοβίνη } δημιούργησαν το ομοσπονδιακό κράτος της Γιουγκοσλαβίας . Η Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας δημιουργήθηκε σε βάρος του εδάφους της Σερβίας , δεδομένου ότι το νοτιώτερο τμήμα της Σερβίας από την περιοχή του «Κουμανόβου» μέχρι τα ελληνικά σύνορα , αποσπάσθηκε από τη Σερβία , η οποία το είχε απελευθερώσει μόνη της από τους Τούρκους . Επίσης ο Κροάτης Τίτο, αποδυνάμωσε περισσότερο τη Σερβία , με τη δημιουργία στο έδαφός της και δύο αυτόνομων περιοχών, του Κοσσυφοπεδίου και της Βοϊβονδίνας . Δημιούργησε δε και … ειδική μακεδονική γλώσσα , καθώς και θρησκεία , θέλοντας να περάσει το μήνυμα ότι , η Δημοκρατία της Μακεδονίας , αυτή είναι η Μακεδονία . Ενα ξεχωριστό έθνος με δική του Γλώσσα , Εκκλησία και πολιτισμό. Τι θέλουν λοιπόν οι παρείσακτοι στο χώρο αυτό ; Ομως η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική, όπως θα διαπισττώσουμε πιό κάτω και θα αποδείξουμε ότι το κατασκεύασμα του Τίτο είναι ένα δήθεν κράτος , με δήθεν δική του γλώσσα και δήθεν δική του θρησκεία !… Στις 28 Μαΐου 1958, ο στρατάρχης Τίτο δεξιώθηκε στο Προεδρικό Μέγαρο την Ιεραρχία της Σερβικής Εκκλησίας . Στην αντιφώνησή του προς τον Πατριάρχη των Σέρβων «Βικέντιο», τονίζει επί λέξει τα εξής :

«Επιθυμώ να λύσετε το πρόβλημα της Μακεδονικής Εκκλησίας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, όπως αρμόζει στα συμφέροντα της χώρας μας . Να είσθε δε βέβαιος ότι θα έχετε αμέριστη την υποστήριξή μου». {Εφημερίδα «Πολίτικα» 29 Μαΐου 1958}. Η τοπική κυβέρνηση των Σκοπίων , το αποκαλούμενο τότε «Εκτελεστικό Συμβούλιο της Μακεδονίας» υπό τον «Λαζάρ Κολισέφσκι», αναλαμβάνει να φέρει σε πέρας αυτό το έργο. Η Σερβική όμως Ιεραρχία του Μαΐου 1958 , παρά την προσωπική παρέμβαση του στρατάρχη Τίτο, αρνήθηκε την παραχώρηση αυτοκεφάλου στην Εκκλησία των Σκοπίων γιατί ήταν αντικανονική. Ο Πατριάρχης «Βικέντιος» λίγες ημέρες μετά από την άρνησή του, πεθαίνει κάτω από μυστηριώδεις συνθήκες , στις αρχές Ιουνίου του 1958 . Η ίδια πίεση συνεχίσθηκε αλλά και η ίδια άρνηση επαναλαμβάνονται τα επόμενα χρόνια . Ομως η βούληση κάποιου κυβερνώντος αθεϊστικού κόμματος , ή και του πανίσχυρου τότε Τίτο, δεν μπορεί να υπερισχύσει της Πανορθόδοξης Κανονικής Αρχής και διαδικασίας , για την εκχώρηση αυτοκεφάλου σε κάποια τοπική Εκκλησία . Τελικώς στις 17 Ιουλίου 1967, συνήλθε κάποια «κληρικολαϊκή» συνέλευση των Σκοπίων στη Βυζαντινή πόλη Αχρίδα , την έδρα της κατά το παρελθόν λαμπρής Αρχιεπισκοπής Αχρίδας , η οποία πυρπολήθηκε το έτος 1878 από τους κομιτατζήδες , και από μόνη της η σκοπιανική αυτή συνέλευση , παρεχώρησε στη Μακεδονική Εκκλησία , δηλαδή στον εαυτό της , το Αυτοκέφαλο ! Η αντίδραση του Σερβικού Πατριαρχείου σ’ αυτή την αντικανονική ενέργεια υπήρξεν άμεση . Η Σύνοδος της Ιεραρχίας σε έκτακτη συνεδρίαση στις 14 – 15 Σεπτεμβρίου 1967, απεφάσισεν τα εξής :

«Η Μακεδονική Εκκλησία των Σκοπίων με τις αντικανονικές της ενέργειες , απεκόπη από μόνη της από τη σύνολη Ορθόδοξη Εκκλησία και κατέστη Σχισματική Θρησκευτική Οργάνωση».

Στην ίδια απόφαση αναφέρεται ότι η Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία , ενώ διακόπτει κάθε επαφή και επικοινωνία με την Ιεραρχία και τον Κλήρο της σχισματικής αυτής οργάνωσης στα Σκόπια, θα συνεχίσει την επικοινωνία της με τον Ορθόδοξο Λαό της Νότιας Γιουγκοσλαβίας για την εξυπηρέτηση των θρησκευτικών αναγκών του. Η θέση αυτή έγινε δεκτή από το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης , καθώς και από τις άλλες επί μέρους Ορθόδοξες Εκκλησίες . Ιδιαιτέρως οξεία ήταν η αντίδραση της Εκκλησίας της Ελλάδας , γιατί αντικανονικώς επιχειρήθηκε πλαστογράφηση του Εκκλησιαστικού Χάρτη της Μακεδονίας , που θα πραγπατοποιούσε ζημία στην Ελληνορθόδοξη πίστη , αλλά και βλάβη εθνική και πνευματική στο ποίμνιό της στη Βόρεια Ελλάδα . Η Γιουγκοσλαβία παλαιότερα και τα Σκόπια εν συνεχεία , χρησιμοποιούν το πολιτικό αυτό κατασκεύασμα για την προβολή των θέσεων των Σκοπίων, σχετικώς με το Μακεδονικό Ζήτημα στο εξωτερικό, κυρίως στην Αμερική , τον Καναδά και την Αυστραλία .

Στην Ευρώπη άμεσος στόχος είναι το Βατικανό, από το οποίο προσδοκούν αναγνώριση μέσω ενδεχομένως μιάς νέας μορφής Ουνίας . Με λίγα λόγια δηλαδή : «Η Εκκλησία των Σκοπίων είναι σχισματική και το αυτοκέφαλο που ισχυρίζεται ότι έχει , είναι πλαστό». Επειδή όμως ο Δούρειος Ιππος του Παπισμού , η Ρωμαιοκαθολική Ουνία επεμβαίνει ασύστολα στις βαλκανικές χώρες , καταπιέζει και παραπλανά τους Ορθοδόξους Χριστιανούς , θεωρώ υποχρέωσή μου να κάνω μια μικρή αναφορά επ’ αυτού. Δεν θα αναφερθώ στα αγορασθέντα με χρήματα του Βατικανού όπλα που έστειλε η FIAT στους μουσουλμάνους Βόσνιους , για να τα χρησιμοποιήσουν εναντίον των Σέρβων Ορθοδόξων Χριστιανών !… Θα επισημάνω όμως ότι ο Πάπας «Ιννοκέντιος Γ’», κήρυξε τη Δ’ Σταυροφορία , {1202-1204}. Ο στόχος αυτής ήταν η υποταγή της Ανατολικής Εκκλησίας στους Ρωμαιοκαθολικούς , καθώς και η αύξηση της επιρροής τους στην Ανατολή. Πράγματι οι Σταυροφόροι με αρχηγό τον Δόγη της Βενετίας «Ερρίκο Δάνδολο», με το πρόσχημα της δήθεν απελευθέρωσης των Αγίων Τόπων, κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη και την καταλεηλάτησαν. Αυτή την ιεροσυλία την παραδέχθηκε ο σημερινός Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄, ο οποίος ζήτησεν επισήμως συγχώρηση για τους βανδαλισμούς των Σταυροφόρων από το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης , την Ελληνική Εκκλησία και τον Ελληνικό Λαό.

Δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητη η δήλωση του ηγέτη της Σερβίας Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς , ότι η κατάκτηση της Βοσνίας από τους Βοσνιοσέρβους ήταν αμυντική ενέργεια , διότι προστάτευαν τευαν τα σπίτια τους και όχι μόνον αυτό , αλλά ήταν επίσης και αμυντική ενέργεια εναντίον της νέας επεκτατικής επέλασης του Ισλάμ. Δηλαδή ο Παπισμός, η Ουνία και το Ισλάμ συμβαδίζουν και πάλι, παίζοντας ένα επικίνδυνο παιχνίδι στα Βαλκάνια, με σκοπό να αποδυναμώσουν και να καταστρέψουν την Ορθοδοξία προκειμένου να αναβιώσει η νέα «Τουρκική» πλέον αυτοκρατορία . Ομως σχετικώς με τους Σλάβους η ιστορική μνήμη μας διδάσκει ότι ο εκχριστιανισμός τους έγινε από τους Ελληνες αδελφούς «Κύριλλο και Μεθόδιο» , και ότι αυτό ήταν το όνειρο του Πατριάρχη «Φωτίου του Μεγάλου», ο οποίος κατά την περίοδο του Βυζαντινού Αυτοκράτορα «Μιχαήλ Γ» , ήταν το κυρίαρχο πνευματικό και πολιτικό πρόσωπο αυτής της εποχής. Πράγματι λίγο αργότερα οι αδελφοί μοναχοί «Κύριλλος και Μεθόδιος» , παρ όλες τις αντιξοότηττες και τη λυσσώδη αντίδραση των Ρωμαιοκαθολικών, έφεραν σε πέρας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το όραμα του Πατριάρχη Φωτίου. Η τρανή απόδειξη της επιτυχίας του έργου τους , είναι το γεγονός ότι ο Πάπας Στέφανος αφόρισε τον Αγιο Μεθόδιο . Ομως ο λαός παρ’ όλο το ανάθεμα του … Παναγιωτάτου Πάπα συνέχισε να τιμάει τη μνήμη των Αγίων της Ορθοδοξίας , οπότε η Παπική Κούρια το έτος 1380, αναγκάσθηκε για πολιτικούς λόγους να επιτρέψει την αναγνώριση αυτών των Αγίων. Ο δε σημερινός Πάπας Ιωάννης – Παύλος Β’ για πολιτικούς επίσης λόγους επηρεασμού των σλαβικών λαών, ανακήρυξε τους αδελφούς Κύριλλο και Μεθόδιο Αποστόλους των Σλάβων. Δυστυχώς για εμάς τους Ελληνες ή άγνοια της ιστορίας μας και η άντληση διδαγμάτων από αυτήν, είναι το μεγαλύτερο κακό σε βάρος της πατρίδας μας. Την επισήμανση αυτή την έχει κάνει ο ραψωδός του Μακεδονικού Αγώνα , ο οποίος τον τίμησε διπλά , δηλαδή με το τουφέκι και με την πένα, επιβεβαιώνοντας αυτό που διακήρυξε ο «Αριστείδης Μπριάν» . Οτι δηλαδή : «Η πένα και το κανόνιο είναι από το ίδιο μέταλλο φτιαγμένα». Ο Μακεδονομάχος στο σώμα του αδικοχαμένου Κρητικού οπλαρχηγού, αξιωματικού του ελληνικού στρατού «Γεωργίου Βολάνη», ιστορικός και πολιτικός «Γεώργιος Μόδης» από το ελληνικώτατο Μοναστήρι , δήλωσε τα εξής χαρακτηριστικά γι’ αυτή την άγνοια :

«Ακόμα και παιδιά και εγγόνια λαμπρών αγωνιστών, πολύ λίγο ενδιαφέρθησαν να μελετήσουν την ιστορία αυτού του τόπου».

Και δεν είναι μόνον οι απλοί πολίτες , είναι και το επίσημο κράτος το οποίο ασκεί πάντοτε περιστασιακή εξωτερική πολιτική , χωρίς την υποστήριξη επιστημονικών ιδρυμάτων και στρατηγικών μελετών. Πρέπει να γίνει κοινή συνείδηση σε όλους τους Ελληνες ότι ζούμε σε περίοδο ιστορικών αλλαγών που θα καθορίσουν τις εξελίξεις στην περιοχή των Βαλκανίων. Γι’ αυτό η Ελλάδα και οι Ελληνες δεν πρέπει να ακολουθήσουν την τακτική του αμυνομένου. Αλλωστε τα περισσότερα ιστορικά δεδομένα διεκδίκησης αλυτρώτων ελληνικών περιοχών τα έχει η Ελλάδα. Κι’ αυτό γιατί έχει πικρή πείρα η Ελλάδα από την πολιτική της «Αψόγου Στάσεως» του παρελθόντος , και έμαθε πλέον ότι : «Το δίκαιον μεταβάλλεται εις επαίτην προ της βίας». Ούτω πρέπει να διενεργηθεί εκστρατεία διαφώτισης σε παγκόσμια κλίμακα , για τις δίκαιες και ξεκάθαρες ελληνικές θέσεις και όχι να αφήνουμε τη διεθνή κοινή γνώμη ως βορά στα νύχια των πλαστογράφων της ελληνικής ιστορίας και στους πάτρωνές τους .

Τελειώνοντας αυτό το περιληπτικό ιστόρημα , θεωρώ υποχρέωσή μου να επισημάνω ότι η συμβολή της Εκκλησίας στη σφυρηλάτηση της εθνικής συνείδησης καθώς και στη διατήρηση του φρονήματος του Ελληνισμού των Ελλήνων της Μακεδονίας ήταν αποφασιστική. H επιτυχία δε της ένοπλης φάσης του Μακεδονικού Αγώνα επιτεύχθηκε γιατί προηγουμένως είχε προετοιμασθεί «το των ψυχών έδαφος», όπως πολύ σωστά διεκήρυξεν ο «Λάμπρος Κορομηλάς» .

Για όλα αυτά πρέπει να ενισχυθεί η Ορθοδοξία η οποία είναι η «ανεξάντλητη ιδεολογική πηγή του Ελληνισμού», καθώς και να αναβαθμισθεί η συνεργασία της Ελληνικής Εκκλησίας με τα Πατριαρχεία . Ανέκαθεν δε ο ρόλος της Εκκλησίας ήταν συνδεδεμένος με την Παιδεία. Αν σήμερα είμαστε ελεύθεροι και μιλάμε ελληνικά το οφείλουμε στην Εκκλησία. Πρέπει επίσης να μάθει ο ελληνικός λαός , ότι ο Μακεδονικός Αγώνας είναι ίσης σημασίας με τον ξεσηκωμό του 1821 και δεν κατάλαβα ποτέ γιατί η ιστορία του δεν διδάκεται στα ελληνικά σχολεία . Ο Τζόρτζιο ντε Σανταγιάνα έχει διακηρύξει τα εξής : «Αυτοί που δεν θυμούνται το παρελθόν φέρουν την κατάρα να το επαναλάβουν».

Με Χριστού Αγάπη .