Του Άρη Τερζόπουλου,

Σε κάθε επιχείρηση που γίνεται, είτε κάποιος θέλει να ανοίξει ένα περίπτερο ή ένα σουβλατζίδικο εκείνο που πρέπει πρώτα απ’ όλα να υπολογίσει, είναι το τι γίνεται στην περίπτωση που επαληθευτεί το χειρότερο σενάριο. Πως αντιμετωπίζει δηλαδή μια κατάσταση, αν επαληθευτούν οι χειρότεροι φόβοι, αυτό που στα αγγλικά ονομάζεται “worst case scenario”. Αυτό πρέπει να κάνουν και οι επιτελάρχες μιας οποιασδήποτε, μικρής ή μεγάλης στρατιωτικής επιχείρησης. 

Είναι αυτό που δεν είχε κάνει ο Χίτλερ όταν εισέβαλε στη Ρωσία και γι αυτό τελικά την πάτησε, όπως την είχε πατήσει πριν από αυτόν ο Μέγας Ναπολέων. Είναι και αυτό που θα έπρεπε να είχε κάνει η σημερινή κυβέρνηση σε σχέση με τα νέα σκληρά οικονομικά μέτρα, το μεγάλο στοίχημα της φετινής χρονιάς, για το οποίο δεν έχει κανείς την απάντηση. Η κυβέρνηση δεν έχει κανένα τέτοιο σχέδιο. Το μόνο που υπάρχει είναι αυτή η σχετική ρήτρα που λέει ότι αν δεν επιτευχθούν οι στόχοι θα πρέπει να παρθούν και άλλα μέτρα. Πώς να πάρεις όμως κι άλλα μέτρα αν η κοινωνία δεν έχει καν αντέξει τα προηγούμενα. Αυτό, που είναι μια απλή λογική ερώτηση, δεν φρόντισε να το θέσει ποτέ κανείς. Έτσι από τη μεριά του τι θα κάνει η κυβέρνηση, αν προκύψει το χειρότερο σενάριο, δεν υπάρχει καμιά απάντηση. Όπως και όλες οι προηγούμενες κυβερνήσεις, έτσι κι αυτή θα αντιμετωπίσει αυτό το πρόβλημα, όταν παρουσιαστεί, με το γνωστό βουδιστικό τρόπο του βλέποντας και κάνοντας.

Όμως σ’ αυτήν την εξίσωση, οι εμπλεκόμενοι δεν είναι ένας, δηλαδή μόνο η κυβέρνηση, είναι δυο, είναι και ο λαός, η μεγάλη μάζα των πολιτών που υφίσταται αυτά τα μέτρα. Και εδώ θα πρέπει να ασχοληθούμε και με τις αντιδράσεις του λαού, της μεγάλης μάζας, που ξαφνικά μπορεί να βρεθεί μπροστά σ’ ένα αδιέξοδο, ακόμη χειρότερο κι από αυτό που βρίσκεται σήμερα. Ας πάρουμε λοιπόν σαν υπόθεση ότι ξαφνικά βρισκόμαστε μπροστά στο χειρότερο σενάριο και πολλές από τις πτυχές του έχουν αρχίσει ήδη να βρίσκονται σε εξέλιξη. Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι η μεγάλη μάζα τω πολιτών, περάσει σε πολύ μεγάλους αριθμούς, πολύ μεγαλύτερους απ’ ότι σήμερα, εκείνο το κρίσιμο σημείο, που δεν μπορεί πια όχι μόνο να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις τους προς το κράτος και προς τις Τράπεζες, αλλά δεν μπορεί να καλύψει ούτε καν τις καθημερινές του ανάγκες για την επιβίωση. Ήδη κάποια εκατομμύρια συμπολίτες μας, έχουν φτάσει σ’ αυτό σημείο, με αποτέλεσμα να αναζητούν την τροφή τους στα συσσίτια της εκκλησία, του Δήμου, της Χρυσής Αυγής και όποιου άλλου φορέα, αναλαμβάνει παρόμοιες πρωτοβουλίες. Με τη συμπίεση που δέχονται τα μικρότερα εισοδήματα, αλλά και την εξουθένωση που έχει υποστεί η κάποτε άνετη μεσαία τάξη, υπάρχει περίπτωση φέτος, εκεί γύρω στην Άνοιξη η ελληνική κοινωνία να φτάσει στο απόλυτο κραχ, αντίστοιχο με αυτό που είχε συμβεί στην Αμερική το 1929 και αντίστοιχο με αυτό που είχε υποστεί η Γερμανία την τριετία 1930-33. Ας υποθέσουμε λοιπόν, παρ’ όλο που δεν το ευχόμαστε να συμβεί κάποιο τέτοιο ολοκληρωτικό κραχ και στην ελληνική οικονομία και κοινωνία. Πως θα αντιδράσει η ελληνική κοινωνία αν βρεθεί ξαφνικά μπροστά σ’ ένα τέτοιο συνολικό αδιέξοδο;

Τόσο η ψυχολογία, όσο και η ιστορία μας διδάσκουν ότι σε παρόμοιες περιπτώσεις υπάρχουν τρία είδη αντίδρασης για την κοινωνία. Υπάρχουν τρία σενάρια ας πούμε πιθανών εξελίξεων.

Το πρώτο σενάριο λέει ότι η κοινωνία μας είναι πιθανόν να ακολουθήσει το δρόμο της ολοκληρωτικής συντριβής. Είναι σε αντίστοιχο επίπεδο προσωπικής ψυχολογίας, αυτό που παθαίνει κανείς, αν βρεθεί ξαφνικά αντιμέτωπος με ένα θανάσιμο κίνδυνο. Κάποιοι που βρίσκονται σε παρόμοιο κίνδυνο τυχαίνει να αντιδράσουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο προκειμένου να σωθούν. Κάποιοι άλλοι όμως κυριολεκτικά «παγώνουν». Και ενώ πιθανόν να είχαν τις φυσικές ή άλλες ικανότητες που θα τους επέτρεπαν, να αντιμετωπίσουν την κατάσταση και πιθανόν να σωθούν, το νευρολογικό σύστημά τους «κλείνει». Το αποτέλεσμα είναι να «παγώσουν» και να μην έχουν καμιά αντίδραση μπροστά στον κίνδυνο. Είναι σε γενικές γραμμές ο τρόπος που έχει αντιδράσει η ελληνική κοινωνία μέχρι σήμερα. Πέρα από κάτι απεργιακές διαδηλώσεις που συνεχώς φθίνουν και από το κίνημα των αγανακτισμένων που διαλύθηκε όταν κάποια στιγμή συγκρούστηκαν σε μια «στημένη» παράσταση οι αντιεξουσιαστές με τα ΜΑΤ, η ελληνική κοινωνία δεν έχει αντιδράσει με κανένα τρόπο, απέναντι στο τρομερό οικονομικό χτύπημα που έχει δεχτεί. Το μόνο που αυξήθηκε σε τρομερό βαθμό είναι η εγκληματικότητα. Κατά τα’ άλλα ο μόνος τρόπος που έχει αντιδράσει η ελληνική κοινωνία είναι μόνο με το να εκφράζει το θυμό της σε κάποιες κυρίως ραδιοφωνικές εκπομπές. Είναι πιθανόν και η γνώση του ότι και η οποιαδήποτε αντίδραση δεν θα έφερνε κανένα αποτέλεσμα. Παρ’ όλα αυτά είναι και μια στάση που ακόμη ψάχνει να βρει την ψυχολογική και κοινωνιολογική της ερμηνεία. Αυτή είναι και η πιθανότερη αντίδραση της ελληνικής κοινωνίας, ακόμη κι αν συμβεί ένα συνολικό οικονομικό κραχ.

Το δεύτερο σενάριο είναι εντελώς αντίθετο από το προηγούμενο, σύμφωνα με όσα μας διδάσκει η ιστορία και η κοινωνιολογία. Να σημειωθεί δηλαδή μια μεγάλη και πιθανόν τυφλή έκρηξη. Παρ’ όλο που μέχρι στιγμής κάτι τέτοιο δείχνει απίθανο, εν τούτοις παραμένει μέσα σ’ αυτά που είναι δυνατόν να συμβούν αν οι οικονομικές εξελίξεις είναι ακραίες. Στην Αργεντινή που ακόμη εξακολουθεί να έχει προβλήματα, είδαμε εκεί κοντά στα Χριστούγεννα κάποιους πολίτες να λεηλατούν τα σούπερμάρκετ. Παρόμοια θα μπορούσαν να συμβούν κι εδώ ανά πάσα στιγμή, αλλά δεν καλύπτουν αυτόν τον όρο που ονομάζεται κοινωνική έκρηξη. Και για να υπάρχει έκρηξη πρέπει να υπάρχει και κάποιο ζητούμενο ή κάποιος «σωτήρας» που δεν υπάρχει στη περίπτωσή μας. Μια άλλη παράμετρος της έκρηξης είναι το να μετατραπεί σε κάποιου είδους εμφύλιο. Το ζήτημα στην προκειμένη περίπτωση είναι ποιοι εναντίον ποιών. Η μόνη τέτοιου είδους αντιπαράθεση είναι αυτή ανάμεσα στους αντιεξουσιαστές και την Χρυσή Αυγή. Ο άλλος τρόπος να σημειωθεί έκρηξη, είναι κάποιοι να την θέλουν και να την επιδιώκουν. Σ’ αυτήν την περίπτωση τα πράγματα είναι ευκολότερα. Ένα «τυχαίο» περιστατικό είναι δυνατόν να προκαλέσει ανάφλεξη. Και το «τυχαίο» βέβαια είναι πολύ εύκολο να σχεδιαστεί, όπως και η αρχική συνέχειά του. Από εκεί και πέρα τα πράγματα παίρνουν μόνα τους το δρόμο τους. Παρ’ όλο λοιπόν που μια συνολική έκρηξη δεν φαντάζει και τόσο πιθανή, τίποτα δεν είναι αδύνατο στις μέρες μας.

Στο τρίτο σενάριο, η λύση είναι συνήθως πολιτική, η μόνη λύση που απομένει. Όπως έγινε και στη Γερμανία το 1933, να στραφούν οι μάζες προς κάποιο πολιτικό άκρο. Στην Γερμανία το 1933 στράφηκαν, μέσω ψήφου στον Ναζισμό και στον Χίτλερ. Στη Ρωσία δέκα πέντε χρόνια πιο πριν είχαν στραφεί μέσω λαϊκής επανάστασης στον κομμουνισμό. Στις μέρες μας κάποιοι βλέπουν ή κάποιοι φοβούνται μια πιθανή στροφή των ψηφοφόρων προς τη Χρυσή Αυγή. Είναι ένα ενδεχόμενο που κανείς δεν μπορεί να το αποκλείσει. Αλλά αυτή τη στιγμή αν κάτω από κάποια πίεση πέσει η κυβέρνηση, το μάλλον βέβαιο είναι ότι θα κυβερνήσει ο Σύριζα. Ωστόσο αυτά τα ενδεχόμενα είναι ενδεχόμενα σε σχετικά κανονικές συνθήκες. Ένα ενδεχόμενο κραχ δεν εντάσσεται στις κανονικές συνθήκες. Μια κοινωνική έκρηξη που θα έφερνε κατ’ αρχάς το χάος, στο επόμενο στάδιο που θα ήταν η αυτοοργάνωσή του, μάλλον δεν θα συμπεριελάμβανε κανένα από τα σημερινά κόμματα και πρόσωπα της Βουλής. Στην περίπτωση αυτή θα έφτανε στην εξουσία κάποια μετεπαναστατική δύναμη, με σύνθεση και κατεύθυνση που βέβαια είναι αδύνατον να την προσδιορίσουμε τώρα.

Αυτές είναι λοιπόν τρεις από τις πιθανές κοινωνικές εξελίξεις αν σημειωθεί κάποιο συνολικό οικονομικό κραχ. Το πιο ανησυχητικό απ’ όλα, είναι ότι οι πιθανότητες για κάποιο τέτοιο κραχ είναι αυτή τη στιγμή 50-50. Την Άνοιξη θα μάθουμε περισσότερα.