του Stefan Meister, European Council of Foreign Relations

Η αναγόρευση του Vladimir Putin από το Forbes ως τον πιο ισχυρό άνθρωπο του 2013, αποτυπώνει μια εσφαλμένη εκτίμηση της θέσης του Putin στην τρίτη προεδρική του θητεία τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Η φαινομενική ισχύς του Putin στηρίζεται, πάνω απ’ όλα, στην αδυναμία των δυτικών ηγετών. Η εγχώρια κρίση στις ΗΠΑ και στην ΕΕ κάνει το Ρώσο πρόεδρο ισχυρότερο από ό,τι είναι.

Εξωτερικά φαίνεται ότι ο Putin έχει επανακτήσει τον έλεγχο στο εσωτερικό στον απόηχο των διαδηλώσεων του 2011/2012, και ότι έχει αποτρέψει ένα διπλωματικό επεισόδιο για τη Συρία, επιβεβαιώνοντας τον σημαίνοντα ρόλο της Ρωσίας στις διεθνείς διαπραγματεύσεις. Ωστόσο, στην πρώτη περίπτωση η εχθρική του στάση στις δυνάμεις της αντιπολίτευσης, των ΜΚΟς και της δημοκρατίας γενικότερα, έχει συχνά παρερμηνευθεί από τη Δύση ως ένδειξη αδυναμίας.

Δεύτερον, αναφορικά με τη Συρία, η επιστροφή της Ρωσία στις διαπραγματεύσεις για την επίλυση της διαμάχης, δεν αποτελούν μέρος μιας στρατηγικής για την ανάληψη μεγαλύτερης ευθύνης στις διεθνείς διαμάχες. Δεν μπορεί παρά να θεωρηθεί ως μια προσπάθεια να κερδίσει κύρος εις βάρος της Δύσης, καθώς η κυβέρνηση Obama (ως αποτέλεσμα των διαφόρων λαθών και ανακριβειών) είναι αναγκασμένοι να κάνει συμφωνίες με το Κρεμλίνο. Η δέσμευση του Obama για ένοπλη επέμβαση στη Συρία, χωρίς τη στήριξη του αμερικανικού λαού ή των Ευρωπαίων συμμάχων, τον κατέστησε αδύναμο και ξαφνικά χρειάστηκε την υποστήριξη του Putin για να σπάσει το αδιέξοδο. Ο Ρώσος πρόεδρος αντέδρασε έξυπνα για να εκμεταλλευτεί μια κατάσταση η οποία αποδυνάμωνε τον Obama, και συμφώνησε σε ένα deal για τα χημικά όπλα. Στη Ρωσία αυτό θεωρήθηκε ως μια δικαίωση της στάσης του Putin και διεθνώς τον βοήθησε να νομιμοποιήσει το ρόλο του ως βασικό διαπραγματευτή στη συριακή σύγκρουση. Επιπλέον, η υπόθεση του Snowden ήταν ένα δώρο από τις ΗΠΑ στη Ρωσία. Έφερε στον Putin μια ηθική νίκη, για την οποία δεν χρειαζόταν να κάνει τίποτα περισσότερο, από το να χορηγήσει άσυλο στον Snowden. Αναμφισβήτητα, όλα αυτά ενισχυσαν το πρεστίζ του Putin, αλλά δεν τον έκαναν πιο ισχυρό και στην πραγματικότητα συγκαλύπτουν την έλλειψη οποιασδήποτε μακροπρόθεσμης στρατηγικής από τον ίδιο.

Στο εσωτερικό της χώρας ο Putin υπέστη αναμφισβήτητα μόνιμη βλάβη στην εικόνα του στη διάρκεια των διαδηλώσεων που οδήγησαν στην επανεκλογή του το Μάρτιο του 2012. Το «χαρισματικό» στυλ ηγεσίας του έχει χάσει στήριξη και ο ίδιος χάνει επαφή με ένα σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας: σύμφωνα με μια έρευνα από το Levada Center, τα ποσοστό δημοτικότητάς του έχουν υποχωρήσει από το 55% το 2008 στο 30% τον Αύγουστο του 2013. Πραγματικά, η ρωσική κοινωνία είναι σε διαδικασία αλλαγής, δυσαρεστημένη με την τρέχουσα πολιτική ηγεσία και τη στασιμότητα. Αυτή τη στιγμή, οι Ρώσοι φαίνονται απρόθυμοι να αναλάβουν πολιτικό ρίσκο που μπορεί να θέτει σε κίνδυνο τη βασική οικονομική ασφάλεια που φέρνει το καθεστώς του Putin, αλλά αυτό μπορεί να αλλάξει. Οι νέοι ηγέτες της αντιπολίτευσης όπως ο Alexey Navalny, ένας λαϊκιστής εθνικιστής, αναδύονται και είναι πολύ πιο επικίνδυνοι για το σύστημα του Putin από ό,τι οι ονομαζόμενοι φιλελεύθεροι όπως ο Gary Kasparov ή ο Michail Kassjanov. Ο Navalny έλαβε το 26% των ψήφων στις δημοτικές εκλογές της Μόσχας προσφάτως, ένα εντυπωσιακό αποτέλεσμα για έναν υποψήφιο που δεν είχε πρόσβαση στα δημόσια μέσα ενημέρωση. Το σύστημα του Putin έχει χάσει τη συνεκτική αφήγηση του εκσυγχρονισμού: αντίθετα, εστιάζει στην εξασφάλιση της θέσης ισχύος, προσπαθώντας να «μονωθεί» από την Ευρώπη και το καθεστώς τώρα λαμβάνει τη στήριξή του σε μεγάλο βαθμό από συντηρητικούς ψηφοφόρους της υπαίθρου. Ο Putin δεν έχει απαντήσεις σε βασικά ερωτήματα για μια ρωσική κοινωνία που βρίσκεται σε μετάβαση, όπως πώς να οργανώσει μια λειτουργική εκπαίδευση, ένα ασφαλιστικό σύστημα ή ένα σύστημα υγείας ή πώς να διαχειριστεί τη μετανάστευση σε ένα πολυεθνικό κράτος.

Δεδομένων αυτών των εγχώριων αδυναμιών, η εξωτερική πολιτική έχει γίνει μια ακόμη πιο σημαντική πηγή νομιμοποίησης για το πολιτικό σύστημα στην τρίτη θητεία του Putin. Ωστόσο, με το να επικρίνει τις ΗΠΑ και τη Δύση, έχει ακόμη αποτέλεσμα μεταξύ ευρέων στρωμάτων της ρωσικής κοινωνίας. Η σκληρή ρητορική του Putin έχει φθάσει να θεωρείται ως κανόνας στη Δύση, αλλά το target group της είναι στην πραγματικότητα ο ρωσικός λαός. Ακόμη και η Greenpeace έχει γίνει το θύμα της επίδειξης δύναμης και των προσπαθειών του να δώσει ένα παράδειγμα ενάντια στην ξένη επιρροή. Η πίεση από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, όπως η κριτική για τη δημοκρατική κατάσταση στη Ρωσία όπως και για την απόφαση του Obama να μην συναντήσει τον Putin μία ημέρα πριν από τη σύνοδο της G20 και την καταδίκη της έλλειψης ευθύνης από τον Putin στην κρίση της Συρίας, παίζει το παιχνίδι της Ρωσίας, αντιστρέφοντας το blame-game στο οποίο ο Putin αριστεύει. Παρόλα αυτά, η εξάρτηση της Ρωσίας από την παγκόσμια οικονομία και ειδικότερα η εξαγωγή των φυσικών πόρων, δεν επιτρέπει την ηγεσία από το να προχωρήσει σε οποιαδήποτε σημαντική ρήξη με τη Δύση. Επιπλέον, η τρέχουσα στροφή της Ρωσίας προς την Ασία μπορεί να είναι πιο σοβαρή από πριν, αλλά θα φέρει οικονομική εξάρτηση, όχι εκσυγχρονισμό.

Ούτε έχει γίνει πιο ισχυρός ο Putin στην τρίτη του θητεία. Αν μη τι άλλο, ο Putin είναι σε ασθενέστερη θέση: το καθεστώς του αγωνίζεται να κατανοήσει πώς να αντιδράσει καλύτερα σε μια κοινωνία που μεταλλάσσεται στο εσωτερικό και δεν διαθέτει βιώσιμες απαντήσεις για τις διεθνείς συγκρούσεις. Πριν από τη Σύνοδο της ΕΕ στο Βίλνιους, η συζήτηση για την πίεση του Κρεμλίνου στα μετά του σοβιέτ κράτη είναι περισσότερο μια επίδειξη της ρωσικής ανικανότητας παρά της ζωτικότητας. Η Ρωσία δεν έχει τίποτα να προσφέρει σε αυτά τα κράτη: επιδιώκει απλώς να τους εκφοβίσει για να απορρίψουν τα ευρωπαϊκά πλεονεκτήματα. Παρόλα αυτά, η ρωσική έλξη στα περισσότερα από αυτά τα κράτη είναι τόσο χαμηλή που ακόμη και αυτά τα λίγα που προσφέρονται από την ΕΕ, είναι αρκετά για να αμφισβητήσουν το ρόλο της Ρωσίας ως κυρίαρχη περιφερειακή δύναμη.

Είναι λοιπόν καιρός η Ευρώπη και οι ΗΠΑ να σταματήσουν να δαιμονοποιούν τον Putin και να δανείσουν την πολυπόθητη «ουσία» στην φθαρμένη ρητορική του της δυτικής επιθετικότητας. Αντίθετα, η Δύση θα πρέπει να αναγνωρίσει το καθεστώς του Putin για αυτό που είναι: μια συσκευή που έχει περάσει το απώγειο της δύναμής της και αυτή τη στιγμή βρίσκεται υπό αυξημένη εσωτερική πίεση. Την ίδια στιγμή, αυτές οι εσωτερικές μεταμορφώσεις στη Ρωσία είναι μια τεράστια ευκαιρία για να εμπλακούν με τους πραγματικούς μοχλούς του εκσυγχρονισμού στη Ρωσία: την κοινωνία των πολιτών. Με το να εστιάσουμε εκ νέου τις προσπάθειές μας ώστε να αντικατοπτριστεί καλύτερα η ρωσική πολιτική πραγματικότητα, μπορούμε να σταματήσουμε να νομιμοποιούμε ένα εξαθλιωμένο καθεστώς και να βοηθήσουμε στην ενδυνάμωση της ρωσικής κοινωνίας ώστε να βγει από την χειμερία νάρκη που της έχει επιβληθεί.

Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ

Πηγή:www.capital.gr