Μια σύγχρονη εκδοχή της Οδύσσειας ξεκίνησε στην Ελλάδα πριν από πέντε χρόνια, όταν η κυβέρνηση της Αθήνας παραδέχθηκε ότι «μαγείρεψε» τα βιβλία της για να δείξει ότι το έλλειμμα του προϋπολογισμού της ήταν πολύ μικρότερο από αυτό που ήταν στην πραγματικότητα. Λίγοι ήταν αυτοί που σκέφτηκαν τότε ότι το σκάνδαλο θα είχε σοβαρές επιπτώσεις, ή ότι το ταξίδι στις ταραγμένες θάλασσες της κρίσης θα διαρκούσε τόσο.
Τον Οκτώβριο του 2009, το κλίμα στην ευρωζώνη ήταν ένα κλίμα επιφυλακτικής αισιοδοξίας. Η χρονιά είχε αρχίσει με την Ευρώπη να βρίσκεται εν μέσω του παγκόσμιου οικονομικού κραχ που ακολούθησε την κατάρρευση της Lehman Brothers, όμως οι συντονισμένες ενέργειες των G20 τον χειμώνα το 2008-2009 είχαν δημιουργήσει τις συνθήκες για μια ανάκαμψη της ανάπτυξης που φαίνονταν να ενισχύεται όσο περνούσε ο χρόνος.
Η παραδοχή της σοσιαλιστικής κυβέρνησης του Γιώργου Παπανδρέου για ύπαρξη «μαύρης τρύπας» στα δημοσιονομικά της Ελλάδας δεν ήταν καλοδεχούμενη, όμως δεν θεωρήθηκε ως κάτι για το οποίο θα έπρεπε να υπάρχει υπέρμετρη ανησυχία. Όμως Βρυξέλλες και Φρανκφούρτη έκαναν λάθος. Η Ελλάδα είχε σημασία.
Αυτό που έχει γίνει σαφές έκτοτε, είναι ότι η κρίση της ευρωζώνης ομοιάζει με την Σκύλλα, το τέρας που κατασπάραξε πολλούς από τους άνδρες του Οδυσσέα –ένα τέρας με πολλά κεφάλια.
Το πρώτο σημάδι της κρίσης ήταν η επιδείνωση των κυβερνητικών οικονομικών, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες χώρες της ευρωζώνης. Στην πραγματικότητα, όμως, τα αυξανόμενα ελλείμματα ήταν συμπτώματα τριών μεγαλύτερων προβλημάτων.
Το πρώτο ήταν ότι πολλές χώρες της ευρωζώνης είχαν πρόβλημα ανταγωνιστικότητας. Η νομισματική ένωση είχε δώσει σε όλα τα μέλη της ζώνης του ενιαίου νομίσματος ένα κοινό επιτόκιο και καμία ελευθερία να προσαρμόσουν τις συναλλαγματικές ισοτιμίες τους. Αυτό σήμαινε ότι αν μια χώρα είχε υψηλότερο πληθωρισμό από μια γειτονική χώρα, τα αγαθά προς εξαγωγή της θα γίνονταν σταδιακά πιο ακριβά. Αυτό συνέβαινε τακτικά στην Ιταλία την μεταπολεμική περίοδο, όταν ο πληθωρισμός της ήταν υψηλότερος από αυτόν της Γερμανίας. Αυτή τη φορά, όμως, η Ιταλία δεν μπορούσε να προχωρήσει σε υποτίμηση.
Ένα δεύτερο πρόβλημα ήταν ότι οι ευρωπαϊκές τράπεζες είχαν φορτωθεί υπερβολικά ποσά χρέους. Τα χαμηλά επιτόκια οδήγησαν σε ισχυρή ανάπτυξη των χωρών της ευρωπεριφέρειας, που κανονικά οδηγούνταν από τους τομείς του real estate τους. Τα χρήματα από τις τράπεζες στις χώρες του πυρήνα της ευρωζώνης – τη Γαλλία και τη Γερμανία- «πλημμύρισαν» την Ισπανία και την Ιρλανδία, όπου οι τιμές των κατοικιών σημείωναν εκρηκτική άνοδο. Είχαν επίσης φορτωθεί αμερικανικά ενυπόθηκα sub-prime χρέη. Όταν ήρθε το κραχ, οι τράπεζες είχαν σοβαρό πρόβλημα. πολλές από αυτές παραμένουν σε κρίσιμη κατάσταση.
Το τρίτο πρόβλημα είναι ότι η Ευρώπη δεν είχε ένα μοντέλο ανάπτυξης στα έτη που προηγήθηκαν και οδήγησαν στην κρίση –και ακόμα δεν έχει. Για τη Γερμανία, η απάντηση είναι η κάθε χώρα να επωμιστεί μόνη της τα κόστη της και να γίνει πιο ανταγωνιστική. Όμως η βελτιωμένη ανταγωνιστικότητα της μιας χώρας σημαίνει μείωση της ανταγωνιστικότητας μιας άλλης. Πέντε χρόνια μετά, η ευρωζώνη είναι εγκλωβισμένη σε ένα μοντέλο χαμηλής ανάπτυξης, χαμηλού πληθωρισμού και υψηλής ανεργίας.
Όπως συνέβη και με τον Οδυσσέα, η ιστορία των περασμένων πέντε ετών είναι γεμάτη λάθη, απρόβλεπτα προβλήματα και χαμένες ευκαιρίες. Ο Έλληνας της μυθολογίας στο τέλος βρήκε τον δρόμο του και επέστρεψε στην σύζυγό του, την Πηνελόπη. Όμως, δεν διαφαίνεται ακόμα ένα happy end για την ευρωζώνη
