Κυπριακό: Αφέλεια, ή μυστική διπλωματία, πίσω από την αισιοδοξία των αμερικανών;
του Αποστόλη Ζουπανιώτη
Η αντιπαράθεση που έλαβε χώρα στις κλειστές συνεδρίες του 32ου Συνεδρίου της ΠΣΕΚΑ μεταξύ της άποψης των αξιωματούχων του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας ότι οι συνθήκες είναι οι πλέον κατάλληλες για συμφωνία στο κυπριακό εντός του 2016 – από τη μία – και της άποψης των ηγετικών παραγόντων της ΠΣΕΚΑ από την άλλη ότι το «χρονοδιάγραμμα είναι αβάσιμο κι αστήριχτο» και πως δεν υπάρχουν απτές ενδείξεις για αλλαγή στάση της Αγκυρας, έχει ανοίξει αρκετή συζήτηση τους κύκλους του Ελληνοαμερικανικού λόμπι.
Οι απαντήσεις των αμερικανών επισήμων – ακόμη κι αυτού του αμερικανού αντιπροέδρου – δεν έπεισαν, ωστόσο, κάποιες αναφορές που έγιναν, για εβδομαδιαίες τηλεφωνικές επικοινωνίες του Τζο Μπάιντεν με τον πρόεδρο Αναστασιάδη και τον Τουρκοκύπριο ηγέτη Ακιντζί και κάποιες άλλες αναφορές ότι δεν μπορούν να δημοσιοποιηθούν πράγματα που δείχνουν τη σημαντική πρόοδο, λόγω της εμπιστευτικότητας των συνομιλιών, αναζωπυρώνουν θεωρίες περί μυστικής διπλωματίας. Ωστόσο, κυβερνητική πηγή στην οποία θέσαμε υπόψη τις πληροφορίες μας, απορρίπτει κατηγορηματικά τα περί «εβδομαδιαίων τηλεφωνικών συνομιλιών».
«Μετά το Νταβός ο πρόεδρος της Δημοκρατίας συνομίλησε μόνο δύο φορές με τον αντιπρόεδρο Μπάιντεν, για τα όσα συνέβησαν στην Κωνσταντινούπολη», τόνισε.
Η ίδια κυβερνητική πηγή απορρίπτει και τα περί σημαντικής προόδου και επιμένει ότι αυτό θα αποδειχθεί κι από το τρίπτυχο που θα ετοιμαστεί στις συνομιλίες με τα συμφωνημένα θέματα, τις συγκλίσεις και τις αποκλίσεις.
Ιδιαίτερα ενδιαφέρον επίσης είναι ότι άλλος αμερικανός αξιωματούχος που μίλησε υπό καθεστώς απόλυτης ανωνυμίας, έδειξε να μην συμμερίζεται καθόλου την αισιοδοξία των αξιωματούχων που συνομίλησαν με τους Ομογενείς.
«Είμαι απαισιόδοξος, γιατί δεν υπάρχει καμιά πρόοδος σε σχέση με τις τουρκικές σχέσεις», είπε.
Ωστόσο, ένας παράγοντας που βρίσκει σύμφωνους όλους που ασχολούνται με την αμερικανική εξωτερική πολιτική είναι ότι η Τουρκία βρίσκεται πλέον σε θέση αδυναμίας, δεν είναι σε θέση να ανοίξει νέα μέτωπα (ο τελευταίος αξιωματούχος απέρριψε εξ αιτίας αυτού την πιθανότητα κρίσης στο Αιγαίο) και λόγω αυτού οι πιθανότητες να συναινέσει σε κλείσιμο του κυπριακού είναι καλύτερες. Ιδίως όταν εκτιμάται πως οι στρατιωτικοί δεν έχουν αντίρρηση.
Βέβαια, τις ίδιες θέσεις παρουσίασε για πρώτη φορά στους ηγετικούς παράγοντες της Ομογένειας ο Τζο Μπάιντεν τον Ιούλιο του 2013 και πολύ πιο συγκεκριμένα μετά την επιστροφή του από την Κύπρο, το Μάιο του 2014.
Η ανάλυση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας
Για τους αμερικανούς αξιωματούχους που χειρίζονται το κυπριακό και τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις, αυτή τη στιγμή η Τουρκία είναι σε κατάσταση αδυναμίας, γεγονός που δίδει στις ΗΠΑ πλεονέκτημα και μοχλούς πίεσης για να ζητήσει συγκεκριμένα πράγματα, ως ανταλλάγματα για την υποστήριξή της. Η παράμετρος που για την Ουάσιγκτον άλλαξε την εξίσωση, είναι η κρίση στις σχέσεις της Τουρκίας με τη Ρωσία. Παρότι οι προειδοποιήσεις Μπάιντεν προς την Αγκυρα είχαν γίνει από το 2014, χρειάστηκαν για να αλλάξει τη στάση της η τουρκική κυβέρνηση, να συμβεί η κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού, οι κυρώσεις της Μόσχας προς τη Ρωσία κι οι προειδοποιήσεις προς την Ουάσιγκτον ότι όποιο τουρκικό μαχητικό βρεθεί στο συριακό εναέριο χώρο θα καταρρίπτεται.
Ένα δεύτερο στοιχείο που σχετίζεται περισσότερο με την Κύπρο και το Ισραήλ, είναι οι γεωπολιτικές εξελίξεις στην ενέργεια. Οι πολλαπλές δηλώσεις των αμερικανών για την ΑΟΖ της Κύπρου, που μάλιστα εντάθηκαν πρόσφατα και η δημοσιοποίηση από την Ουάσιγκτον των μηνυμάτων που έχουν στείλει ιδιωτικά τα τελευταία χρόνια στον Ταγίπ Ερντογάν, πως χωρίς λύση του κυπριακού είναι αδύνατο να περάσουν αγωγοί φυσικού αερίου από το Ισραήλ στην Τουρκία, μέσω της κυπριακής ΑΟΖ, έχουν επηρεάσει την τουρκική κυβέρνηση.
Ως παραδείγματα της έναρξης της μετατόπισης της στάσης της Αγκυρας, οι αξιωματούχοι ενώ παραδέχονται ότι παραμένουν οι δυσκολίες στα αμερικανοτουρκικά, δηλώνουν πως σε αρκετά ζητήματα έχει σημειωθεί πρόοδος. Χαρακτηρίζουν πλέον την Τουρκία πρόθυμο μέλος του συνασπισμού εναντίον του ISIL και εκτιμούν ότι υπάρχει κατανόηση για την στρατηγική συνεργασία μεταξύ των ΗΠΑ και των Κούρδων της Συρίας. Παράλληλα σημειώνουν ότι με την στροφή προς τη Δύση (που υποστηρίζουν ότι κάνει η Αγκυρα, ανεξάρτητα των όσων δήλωσε ο Ερντογάν μετά την κρίση των σχέσεων με τη Γερμανία λόγω Αρμενικής Γενοκτονίας), θα χρειαστεί τη λύση του κυπριακού για να ανοίξουν αμέσως τα τρία κεφάλαια των ενταξιακών συνομιλιών που κρατά παγωμένα η Κύπρος.
Βέβαια, η τουρκική ρητορική στο θέμα των Κούρδων της Συρίας συνεχίζεται με αμείωτο ρυθμό, οι επιθέσεις σε κουρδικές περιοχές της Τουρκίας επίσης συνεχίζονται και την ίδια στιγμή η Αγκυρα αγνόησε τις αμερικανικές δημόσιες παραινέσεις για την συνταγματική τροποποίηση για την άρση της βουλευτικής ασυλίας και την αμερικανική αντίδραση για τις διώξεις των δημοσιογράφων και την κήρυξη του Γκιουλέν ως τρομοκράτη.
Σε σχέση με το κυπριακό, οι αμερικανοί λένε πως αναλύοντας προσεκτικά τα μηνύματα που εκπέμπει η τουρκική ηγεσία, εκτιμούν ότι θα είναι υποβοηθητική στην προσπάθεια.
Πέραν των «πολυάριθμων δηλώσεων» της τουρκικής ηγεσίας, παραθέτουν και τις ακόλουθες «μικρές χειρονομίες» της Αγκυρας.
Πρώτον, ότι οι στρατιωτικοί συμφώνησα να ανοίξουν στρατιωτικές περιοχές για έρευνες της Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων.
Δεύτερον, οι στρατιωτικοί συμφώνησαν στο άνοιγμα της διάβασης της Δερύνειας.
Τρίτον, επέστρεψαν τις λειτουργίες για τη Μαρωνίτικη κοινότητα.
Τέταρτον, ο Ερντογάν αποδέχθηκε το αίτημα του Ακιντζί για αναστολή της παροχής «υπηκοότητας» σε έποικους.
Πέμπτον, ισχυρίζονται ότι πρόκειται να ανακοινωθεί η ακύρωση της απόφασης της ψευδοκυβέρνησης για απαγόρευση και περιορισμό θρησκευτικών τελετών.
Αν και τα όσα συνέβησαν στην Κωνσταντινούπολη (χαρακτηρίζουν ανόητη την τουρκική ενέργεια) χάλασαν το κλίμα, οι αμερικανοί αντιτείνουν ότι ο πρόεδρος Αναστασιάδης έγινε δεκτός ως αρχηγός κράτους και ταυτόχρονα η αμερικανική κυβέρνηση με τις παρεμβάσεις της ΄(και προς τον ΓΓ του ΟΗΕ) λειτούργησε καταλυτικά για το ξεπέρασμα της κρίσης.
Παρότι παραδέχονται ότι αυτά αποτελούν μόνο την κορυφή του παγόβουνου και δικαιολογούν το σκεπτικισμό των ομογενών (αφού η Τουρκία έχει αποδειχθεί δύσκολος συνομιλητής), πιστεύουν ότι είναι η μοναδική οδός.
Ενώ στην άποψη ότι το χρονοδιάγραμμα της λύσης εντός του 2016 είναι αβάσιμο και αστήρικτο, αντιτάσσουν πως δεν υπάρχει τέτοιο χρονοδιάγραμμα, απλά βλέπουν το καλύτερο για δεκαετίες παράθυρο ευκαιρίας το οποίο είναι υποχρεωμένοι να προσπαθήσουν να αξιοποιηθεί και ταυτόχρονα πιστεύουν πως αν παρέλθει χωρίς λύση το 2016, δεν είναι σίγουρο ότι η επόμενη κυβέρνηση θα έχει κάποιον με το ενδιαφέρον του Μπάιντεν. Ταυτόχρονα, θα εισέλθει και η Κύπρος σε περίοδο εκλογικών διεργασιών.
Θεωρούν ότι ο Ακιντζί έχει την άδεια να διαπραγματευτεί ελεύθερα
Ενδιαφέρων είναι ο ισχυρισμός των Αμερικανών ότι οι Τούρκοι στρατιωτικοί επιθυμούν να κλείσει το κυπριακό και ταυτόχρονα ότι ο Ταγίπ Ερντογάν έχει δώσει την άδεια στον Μουσταφά Ακιντζί να διαπραγματεύεται ελεύθερα. Μάλιστα ισχυρίζονται ότι σε μία περίπτωση διαπίστωσαν το τελευταίο σε επικοινωνία ανωτάτων αξιωματούχων των ΗΠΑ και της Τουρκίας, με προτροπή του ίδιου του Τουρκοκύπριου ηγέτη. Και παρά τις δύσκολες συνομιλίες που έχουν μαζί τους, στο τέλος οι Τούρκοι αξιωματούχοι αποδέχονται την διπλωματική διαδικασία.
Για τους αμερικανούς ο ρόλος του Ακιντζί ενισχύθηκε μετά την παραίτηση Νταβούτογλου. Ο νέος πρωθυπουργός Μπεναλί Γιλντιρίμ χαρακτηρίζεται αδύναμος, χωρίς ιδιαίτερη εμπλοκή στο κυπριακό και στην πρόσφατη τηλεφωνική του συνομιλία με τον αντιπρόεδρο Μπάιντεν ήταν υποστηρικτικός για το κυπριακό και επιβεβαίωσε ότι ο Ακιντζί έχει πλήρη ελευθερία κινήσεων να διαπραγματευθεί. Μάλιστα χαρακτηρίζουν τον Μουσταφά Ακιντζί ως τον πλέον υπεύθυνο τουρκοκύπριο ηγέτη.
Αυτοί ωστόσο είναι η μία όψη του νομίσματος. Η άλλη όψη εμφανίζει αμερικανούς αξιωματούχους να αναζητούν απεγνωσμένα συνομιλητή στην Αγκυρα, γιατί την αποχώρηση Νταβούτογλου συνοδεύει η απομάκρυνση του Φεριντούν Σινιρλίογλου από τη θέση του μονίμου υφυπουργού Εξωτερικών και χειριστή του κυπριακού (μετατίθεται πρέσβης στη Μόνιμη Αντιπροσωπεία στον ΟΗΕ). Για δε το κυπριακό, επιβεβαιώνουν ότι τους χειρισμούς έχει αναλάβει το γραφείο του προέδρου Ερντογάν.
Πως όμως είναι δυνατόν, ο Ερντογάν που επιβάλλει αλλαγή διευθυντή στον Μπαϋράκ, θα επιτρέψει ελευθερία χειρισμών στο κυπριακό στον Μουσταφά Ακιντζί; Ή μήπως η «ελευθερία χειρισμών» προς τον Ακιντζί είναι ανάλογη της ελευθερίας χειρισμών του Μεχμέτ Αλί Ταλάτ το 2004; Ή μήπως μετά την αλλαγή «ψευδοκυβέρνησης» το ρόλο της εποπτείας έχουν αναλάβει τα σκληροπυρηνικά μέλη του νέου συνασπισμού, που οι ίδιοι οι αμερικανοί παρομοιάζουν με «Ταλιμπάν;»
Ένας σημαντικός κίνδυνος είναι μήπως τελικά «ρίχνοντας την μπάλα» στον έχοντα την έξωθεν καλή μαρτυρία Ακιντζί – ο οποίος προφανώς γνωρίζει τους περιορισμούς του – η Αγκυρα επιχειρεί να αποφύγει τις πιέσεις. Όταν παράγοντας της Ομογένειας παρέθεσε σε αμερικανό αξιωματούχο πως στο θέμα της ασφάλειας, των εγγυήσεων, των στρατευμάτων, της Αμμοχώστου, των αγνοουμένων, των συμφωνιών που έχει υπογράψει το ψευδοκράτος για νερό και «ΑΟΖ», αλλά και του χρέους προς την Τουρκία, η Αγκυρα έχει το απόλυτο βέτο, η απάντηση ήταν πως αυτή είναι η εκτίμησή τους και πως υπάρχουν σε εξέλιξη συνομιλίες από τις οποίες προκύπτει ότι η διαδικασία προχωρά.
«Δεν λέμε ότι έχουν κάνει τεράστιες υποχωρήσεις ή ότι βρισκόμαστε στη γραμμή τερματισμού, απλά μεταφέρουμε την εκτίμησή μας για το πού βρισκόμαστε, μαζί με την ελπίδα μας να προχωρήσει η διαδικασία».
«Δεν είμαστε μόνο για τη γαμήλια τελετή, αλλά και για τον έγγαμο βίο»
Πέραν τούτων, οι αμερικανοί υποστηρίζουν ότι οι ευνοϊκές συνθήκες για επίλυση του κυπριακού μέσα στο 2016 δεν περιορίζονται στη ρητορική υποστήριξη της διεθνούς κοινότητας. Υπάρχει κι η προσωπική εμπλοκή του αντιπροέδρου Μπάιντεν, καθώς και η δέσμευση για αμερικανική υποστήριξη, σε διπλωματικό, τεχνικό επίπεδο και οικονομικό επίπεδο.
Μία έκφραση που ακούστηκε για πρώτη φορά από αμερικανικά χείλη στο συνέδριο (αν και την χρησιμοποιούν εδώ και ένα – δύο μήνες αμερικανοί διπλωμάτες στη Λευκωσία) είναι πως οι «ΗΠΑ δεν θα παρευρίσκονται μόνο στη γαμήλια τελετή, αλλά και στο γάμο» (we are not only for the wedding but also for the marriage).
Παρεμβαίνοντας ομογενής ζήτησε διευκρινίσεις τι εννοούν, γιατί συνήθως η παρουσία τρίτων στο γάμο τον κάνει αποτυχημένο.
Το πρώτο στοιχείο της αμερικανικής συμβολής που παρέθεσαν ήταν η οικονομική συνεισφορά στο κόστος της λύσης, κάτι που όπως είπαν γνωρίζει εδώ και 42 χρόνια το Κογκρέσο ότι θα πρέπει να κάνει. Ωστόσο, δήλωσαν άγνοια για συγκεκριμένα στοιχεία, ενώ άλλος ανώτατος αξιωματούχων τα προσδιόρισε σε «εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια». Παράλληλα θα ενθαρρύνουν κι άλλους (ΕΕ) να πράξουν το ίδιο.
Δεύτερον, συνομιλούν με την κυπριακή κυβέρνηση για προσφορά τεχνικής βοήθειας σε θέματα αποζημιώσεων, συντάγματος και λειτουργίας των ομοσπονδιακών δομών.
Καθώς η παρουσία στον «έγγαμο βίο» θα μπορούσε να σημαίνει και κάποιου είδους συμμετοχής των ΗΠΑ στις μελλοντικές εγγυήσεις της Κύπρου, η απάντηση που δόθηκε ήταν πως σε πρώτη φάση οι συζητήσεις πρέπει να ξεκινήσουν μεταξύ των δύο πλευρών και οι αμερικανοί δεν θα επιχειρήσουν στη φάση αυτή να εμπλακούν. Ξεκαθάρισαν ωστόσο ότι «δεν μπορούν να φανταστούν τη συνέχιση του παραδοσιακού συστήματος εγγυήσεων του ‘60».
Αργότερα, δήλωσαν ιδιωτικά ότι οι σχέσεις των ΗΠΑ με την επανενωμένη Κύπρο θα ενισχυθούν σημαντικά, με επενδύσεις κ.α. Ενώ αναπάντητο έμεινε το σχόλιο – που σχετίζονταν με τη χρηματοδότηση της λύσης – ότι στην περιοχή μας η «προίκα» συμφωνείται προκαταβολικά.
Πόσο βαθιά είναι η εμπλοκή του αντιπροέδρου Μπάιντεν;
Αμερικανοί αξιωματούχοι υποστήριζαν ότι ο αντιπρόεδρος Μπάιντεν έχει άμεση εμπλοκή στις διαπραγματεύσεις κι ότι συνομιλεί σχεδόν μία φορά την εβδομάδα με τον πρόεδρο Αναστασιάδη και τον Μουσταφά Ακιντζί. Οι εκτίμηση των ομογενών που συνομίλησαν μαζί τους είναι πως ο κ. Μπάιντεν προσφέρει ιδέες στους ηγέτες και παράλληλα τους βοηθά στο ξεπέρασμα διαφωνιών.
Παραμένει πάντως άγνωστο αν πρόκειται για υπερβολές με στόχο να πείσουν τους Ομογενείς περί της αμερικανικής εμπλοκής – σε έτος εκλογών που η εκλογή της δημοκρατικής υποψηφίου δεν φαίνεται τόσο εύκολη – ή αν βρισκόμαστε σε ακόμη μία επίδειξη της ικανότητας των επιτελών του Ομπάμα στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας (ή και του ιδίου του Μπάιντεν) να διεξάγουν επιτυχημένη μυστική διπλωματία, όπως έκαναν πρόσφατα με την περίπτωση του Ιράν.
Αυτοί οι ισχυρισμοί απορρίπτονται από κυβερνητική πηγή, που είπε στην «Κ» ότι μόνο δύο τηλεφωνικές συνομιλίες Αναστασιάδη Μπάιντεν έλαβαν χώρα (πρόσφατα) μετά την επιστροφή του αντιπροέδρου από το Νταβός και την Κωνσταντινούπολη, τον Ιανουάριο.
Πάντως, ο αντιπρόεδρος κι όλοι οι αμερικανοί αξιωματούχοι που ήλθαν στο συνέδριο ζήτησαν τη βοήθεια των Ομογενών για να περάσει το σχέδιο. Κάποιοι μάλιστα τους πρότειναν συγκεκριμένα, να αρθρογραφούν υπέρ της συμφωνίας και να συνομιλούν θετικά με παράγοντες στην Κύπρο.
Ένα από τα θέματα που τονίστηκε μετ’ επιτάσεως από τους ομογενείς στους αμερικανούς ήταν ότι πέραν της σημασίας να συμφωνήσουν οι ηγέτες, το σημαντικότερο είναι η συμφωνία να γίνει αποδεκτή κι από τις δύο κοινότητες στα δημοψηφίσματα, άρα προϋπόθεση είναι πρωτίστως η ύπαρξη εμπιστοσύνης. Οι ίδιοι οι αμερικανοί ετοιμάζονται να βοηθήσουν σε εκστρατεία διαφώτισης, η οποία θα οργανωθεί για να εξηγηθεί στην κοινή γνώμη το πώς θα είναι η πρώτη μέρα της λύσης.
Εν κατακλείδι, η προειδοποίηση των ομογενών στον Μπάιντεν ήταν να προσέχει, γιατί καθώς είναι γνωστή η αντιπάθεια του Ερντογάν προς το πρόσωπό του, μην τον ταπεινώσουν όπως ο Ντενκτάς τον Χόλμπρουκ. Παρότι ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ δείχνει να το φοβάται, τονίζει πως δεν έχει άλλη επιλογή, από του να συνεχίσει την προσπάθεια στο επόμενο εξάμηνο.
