Έχουμε δρόμο ακόμη μπροστά μας…
Σπύρος Δρακόπουλος: Η Δωρεά Οργάνων είναι αλτρουισμός, δεν είναι υποχρέωση!
Συνέντευξη στην Ανθή Αγγελοπούλου
Ο συντονιστής Διευθυντής της Α’ Χειρουργικής Κλινικής της Μονάδας Μεταμοσχεύσεων Οργάνων στο νοσοκομείο Ευαγγελισμός, καθηγητής κ. Σπύρος Δρακόπουλος με αφορμή το 16ο συνέδριο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Μεταμόσχευσης Οργάνων (ESOT) που έγινε πρόσφατα στη Βιέννη, μας αναλύει τα νέα δεδομένα στο χώρο των μεταμοσχεύσεων στη χώρα μας.
Σύμφωνα με τον κύριο Δρακόπουλο, στο συνέδριο αυτό παρουσιάστηκαν όλα τα επιτεύγματα που λαμβάνουν χώρο στην Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων κάποιων εργασιών από όλο τον κόσμο. Όπως μας ενημερώνει ο καθηγητής, το συνέδριο αυτό, γίνεται κάθε δύο χρόνια και το πρώτο έγινε το 1985 με πρόεδρο τότε τον καθηγητή των Μεταμοσχεύσεων Cambridge, Sir Roy York Calne, ο οποίος σημειωτέον θα είναι και ο επίσημος ομιλητής στο συνέδριο Μεταμοσχεύσεων που θα ακολουθήσει το Νοέμβριο στην Αθήνα. «Ο δρ Calne είναι ένα από τα “ιερά τέρατα” των μεταμοσχεύσεων στον κόσμο. Είναι ο άνθρωπος που πραγματοποίησε την πρώτη μεταμόσχευση Ήπατος στον Ευρώπη το 1968 και χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τα δύο μεγάλα φάρμακα που δίνουμε στους μεταμοσχευμένους, την αζαθειοπρίνη (azathioprine) και την κυκλoσπoρίvη (ciclosporin). Είναι ένας σημαντικός χειρουργός», επισημαίνει ο κ. Δρακόπουλος.
Κύριε καθηγητά ποια είναι η θέση της χώρας μας έναντι των υπολοίπων ευρωπαϊκών χωρών στον τομέα των μεταμοσχεύσεων;
Στο χώρο τον Ευρωπαϊκό τα θέματα που αφορούν τις μεταμοσχεύσεις έχουν λυθεί και λειτουργούν όλα αρμονικά, σε σχέση με τη χώρα μας όπου τα πράγματα είναι ακόμα δύσκολα και δυστυχώς αυτό μας κατατάσσει στην τελευταία θέση, στην προσφορά οργάνων. Έχουμε ένα περίεργο χάσμα θα έλεγα. Ενώ διαθέτουμε πολύ καλούς γιατρούς, και μάλιστα πολύ καλά εκπαιδευμένους γιατρούς, μειονεκτούμε στο θεμέλιο λίθο για τις μεταμοσχεύσεις, δηλαδή στην προσφορά οργάνων. Αν είχαμε την προσφορά της Ευρώπης και τα νούμερα θα ήταν μεγαλύτερα στις μεταμοσχεύσεις, και φυσικά θα είχε η ίδια η πολιτεία μικρότερη οικονομική «αιμορραγία», αφού ένας μεταμοσχευμένος ασθενής κοστίζει λιγότερο από έναν ασθενή που περιμένει μόσχευμα.
Κακά τα ψέματα, το κράτος δεν νοιάζεται ιδιαίτερα ούτε για το prestige που θα δείξει στη Διεθνή κοινότητα ως προς τους εθελοντές οργάνων ούτε τα επιτεύγματα του ιατρικού κλάδου. Το σημείο που το ενδιαφέρει είναι καθαρά το οικονομικό ρήγμα που ανοίγει σ’ αυτό.
Όταν λοιπόν μια οικογένεια έχει έναν ασθενή με ηπατική ή παγκρεατική ανεπάρκεια θα πρέπει να απευθυνθεί στο εξωτερικό για να βρει άμεσα μόσχευμα. Και με το που θα απευθυνθεί, το κόστος είναι 150.000 ευρώ και όλα αυτά τα χρήματα πάνε στο εξωτερικό. Τώρα γίνονται τεράστιες προσπάθειες για να ανοίξουν και νέα Κέντρα Μεταμοσχεύσεων. Παράδειγμα, Κέντρο Μεταμοσχεύσεων Ήπατος υπάρχει μόνο ένα στη Θεσσαλονίκη.
Η ανακοίνωση για τα δύο νέα Κέντρα στην Αθήνα, και συγκεκριμένα στα νοσοκομεία Ευαγγελισμός και Λαϊκό σας βρίσκει φαντάζομαι σύμφωνο;
Βεβαίως, και μάλιστα θα βοηθήσουν σημαντικά στην αποσυμφόρηση του Ιπποκράτειου νοσοκομείου στη Θεσσαλονίκη, που μέχρι στιγμής έχει επωμιστεί το μεγαλύτερο βάρος. Ωστόσο, υπάρχει ένα αντικειμενικό πρόβλημα στη λειτουργία των δύο νέων Κέντρων. Πρέπει να γίνουν προσλήψεις, αλλιώς πως θα επανδρωθούν. Χρειάζονται τουλάχιστον 3 χειρουργοί ακόμα. Δυστυχώς, ενώ γίνονται καλές προσπάθειες, αυτές μπλοκάρονται από επιμέρους προβλήματα και ό,τι πάει να δημιουργηθεί μένει στη μέση.
Το δεύτερο μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε είναι η Δωρεά Οργάνων. Οι μεταμοσχεύσεις στη χώρα μας αυξάνονται όταν η δημοσιότητα είναι καλή. Αν η δημοσιότητα είναι αρνητική τότε πέφτουν κατακόρυφα. Ένα δε, από τα τελευταία πλήγματα που δέχθηκαν οι μεταμοσχεύσεις ήταν ο νόμος Λοβέρδου για την εικαζόμενη συναίνεση, όπου δυστυχώς η επιβολή αυτής, του να θεωρηθούν δηλαδή όλοι οι Έλληνες εν δυνάμει δότες αν δεν κάνουν αρνητική δήλωση, γύρισε μπούμερανγκ με αποτέλεσμα ο Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων να λαμβάνει καθημερινά μέχρι και 300 αρνητικές δηλώσεις και ο νόμος να μείνει στην ουσία ανενεργός. Η ελληνική κοινωνία είναι κλειστή γεγονός που την κάνει επιφυλακτική σε τέτοιες αποφάσεις, ειδικά όταν σε τέτοια ζητήματα παίρνει θέση και η εκκλησία.
Και στη συνέχεια, όλο αυτό ξεφεύγει όταν αρχίζουν οι φοβίες να μεταλλάσσονται σε μύθους, όπως για παράδειγμα ο φόβος του ότι θα «μου πάρουν τα όργανα χωρίς τη θέλησή μου», «κινδυνεύω να απαχθώ για να μου κλέψουν τα όργανα» και άλλα τέτοια…
Εξηγήστε μας κύριε καθηγητά γιατί δεν είναι σωστοί αυτοί οι μύθοι. Γιατί δεν μπορεί δηλαδή να σου πάρουν τα όργανα κρυφά;
Υπάρχει μια πλάνη ότι αν πάθεις ένα ατύχημα θα σου πάρουν τα όργανα για να τα δώσουν σε κάποιον άλλο. Είναι κάτι εντελώς ανυπόστατο και απάνθρωπο. Δεν υπάρχει κατ’ εμέ Έλληνας γιατρός που να κάνει αυτό το πράγμα. Δεν μπορεί όμως να γίνει και πρακτικά. Για να αφαιρεθούν όργανα πρέπει να γίνει διαπίστωση εγκεφαλικού θανάτου, να γίνει κατάψυξη αυτών, να είναι εντός της Μονάδας Εντατικής Θεραπείας και φυσικά θα σας απαριθμήσω τις ειδικότητες γιατρών που χρειάζονται για να γίνει αφαίρεση οργάνων. Μια ομάδα επιστημόνων η οποία θα απαρτίζεται από 2 αναισθησιολόγους, 2 νευρολόγους και 2 εντατικολόγους (χωρισμένη σε team των 2 ομάδων), η κάθε ομάδα απαρτίζεται από 3 ειδικότητες και ελέγχει τον ασθενή τη μία μέρα και υπογράφει για εγκεφαλικό ή όχι θάνατο, ενώ η άλλη ομάδα θα πρέπει να ελέγξει τον ασθενή μετά από 24ώρες, για τον ίδιο λόγο. Μετά θα αναλάβουν οι συντονιστές οργάνων, και οι αναισθησιολόγοι της Μονάδας Εντατικής Θεραπείας οι οποίοι θα δώσουν νάρκωση και στη συνέχεια θα αναλάβουν οι χειρουργοί. Είναι μια μεγάλη επιχείρηση στην οποία λαμβάνουν μέρος πάνω από 20 άτομα κάθε φορά. Εάν δε, ο ασθενής είναι νέος και τα όργανά του είναι σε καλή κατάσταση, τότε τα επιτελεία αυξάνονται διότι μπορούν από έναν ασθενή, αν αυτός έχει δώσει τη σχετική άδεια, να ληφθούν 8-10 όργανα και να σωθούν αντίστοιχες ζωές, (για παράδειγμα 2 νεφρά, 2 ήπατα, 2 κερατοειδείς, πάγκρεας ή τμήμα αυτού, καρδιά, 2 πνεύμονες).
Ο μύθος αυτός λοιπόν, ίσως έχει μια βάση σε χώρες υποανάπτυκτες. Καταρχήν, αν δε τηρηθούν σωστά όλες οι διαδικασίες το ίδιο το όργανο δεν μπορεί να φτάσει σε άρτια κατάσταση από το δότη στον ασθενή. Θα είναι άχρηστο. Είναι τόσο πολύπλοκη η διαδικασία που είναι εντελώς απίθανο να γίνει κάτι υπό τύπου κλοπής των οργάνων.
Πρέπει να ενεργοποιηθεί ο Έλληνας πολίτης, χωρίς ωστόσο να λαϊκίζουμε γιατί αυτό φοβίζει τον κόσμο. Και φυσικά με σωστή νομοθέτηση. Η Δωρεά Οργάνων για τη μεταμόσχευση είναι αλτρουισμός, δεν είναι υποχρέωση!
Φαντάζομαι ότι είναι δύσκολο για ένα γιατρό να εξειδικεύεται σε ένα τόσο λεπτό τομέα;
Είναι δυστυχώς, έχει δέκα πίκρες και μια χαρά κάθε φορά. Όμως αυτή η χαρά είναι μεγάλη όταν έχεις σώσει έναν άνθρωπο από το πουθενά. Και αυτό γιατί το να έχεις βρει ένα μόσχευμα, που θα καταφέρεις να γίνει και αποδεκτό από τον οργανισμό του ασθενή δεν είναι αστεία υπόθεση. Για παράδειγμα στο νεφρό, αν δεν το αποδεχθεί ο οργανισμός, έχεις τη δυνατότητα να επαναφέρεις τον ασθενή στη διαδικασία του τεχνητού νεφρού. Όταν όμως έχεις πρόβλημα ήπατος ή καρδιάς τότε τι κάνεις; Θυμάμαι με χαρά το αποτέλεσμα μιας νεαρής νοσηλεύτριας όταν ήμουν στο Cambridge, η οποία παρουσίασε ηπατική ανεπάρκεια και δεν υπήρχε καμία θεραπεία που να μπορούμε να εφαρμόσουμε. Βλέπαμε το κορίτσι να χάνεται και η μόνη μας λύση ήταν η μεταμόσχευση. Βρέθηκε δότης και έγινε μεταμόσχευση και σε δύο – τρεις μέρες είδα μπροστά μου το θαύμα της αναγέννησης ενός ανθρώπου. Αυτές οι χαρές δεν ξεχνιούνται από ένα γιατρό ποτέ στη ζωή του.
Πρέπει λοιπόν κατά τη γνώμη μου να βρεθούν τέτοιες λύσεις που να βοηθήσουν και να παρακινήσουν την ελληνική κοινωνία χωρίς ωστόσο να την εκβιάζουν ή να την φοβίζουν. Είναι σημαντικό να μάθει ο πολίτης την αξία της Δωρεάς Οργάνων. Είναι Δωρεά Ζωής! Στην υπόλοιπη Ευρώπη αυτό το θέμα είναι κομμάτι της κάθε κοινωνίας αποδεκτό. Για παράδειγμα στην Αυστρία όπου έγινε το συνέδριο, υπάρχει ο νόμος της Μαρίας Θηρεσίας ο οποίος λέει ότι όταν μπεις σε ένα νοσοκομείο είσαι περιουσία του κράτους και παραδίδεσαι στα χέρια των γιατρών με εμπιστοσύνη. Και σας τονίζω το θέμα της εμπιστοσύνης, γιατί γι’ αυτούς δεν τίθεται τέτοιο ζήτημα, κάτι που σε εμάς δυστυχώς δεν υπάρχει. Γι’ αυτό και ο νόμος για τις μεταμοσχεύσεις στην Αυστρία πέρασε πολύ εύκολα γιατί είχε γίνει συνείδηση στο λαό. Παρόλα αυτά όμως ακόμα και την ύπαρξη του οποιοδήποτε νόμου η οικογένεια και ο δότης θα ερωτηθούν για το τι θέλουν. Και αυτό είναι και το δικό μου πιστεύω. Ο δότης και η οικογένεια αυτού δεν είναι αγέλη, επιβάλλεται να ερωτηθούν και να αποφασίσουν οι ίδιοι τι θέλουν και όχι να τους επιβληθεί με κάποιο νόμο. Δεν μπορείς για παράδειγμα να επιβάλλεις με νόμο να δίνουν οι πολίτες αίμα, παρότι έχουμε μεγάλη ανάγκη και κατά καιρούς φτάνουμε να έχουμε ελλείψεις. Είναι κάτι που σου ανήκει και αν θέλεις το προσφέρεις!
Πιστεύετε ότι έχουμε πρόβλημα αλτρουισμού στη χώρα μας;
Μεγάλο. Και το αστείο είναι ότι, όταν η ελληνική κοινωνία ενημερωθεί σωστά δείχνει μεγάλη αγάπη, προσφορά και υποστήριξη σε κάτι, ενώ όταν παγιδευτεί από αρνητική παραπληροφόρηση τότε δεν ανταποκρίνεται ποτέ θετικά, ακόμα κι όταν αυτό είναι ζήτημα ζωής και θανάτου.
Πώς θα οργανωθούμε έτσι ώστε να είμαστε ως χώρα αυτάρκεις. Για παράδειγμα, όσον αφορά το θέμα της αιμοδοσίας, έχουμε την Ελβετία που μας εφοδιάζει με αίμα, και μάλιστα δεν τους πληρώνουμε και τα έξοδα, αλλά και πάλι έχουμε ανάγκες. Στα μοσχεύματα όμως δεν έχουμε εφοδιασμό. Πρέπει οι ασθενείς να φύγουν στο εξωτερικό γιατί στην Ελλάδα μπορεί να χρειαστεί να περιμένουν χρόνια μέχρι να βρεθεί. Αν δείτε τη λίστα των νέων ανθρώπων που περιμένουν ένα μόσχευμα θα καταλάβετε πόσο σοβαρά είναι τα πράγματα. Μερικοί ασθενείς μπορεί να μην προλάβουν να βρουν καν μόσχευμα.
Στο Πανελλήνιο Συνέδριο Μεταμοσχεύσεων, το οποίο θα γίνει στην Αθήνα το Νοέμβριο, υπολογίζουμε να καταφέρουμε να ενημερώσουμε και να ευαισθητοποιήσουμε τους πολίτες μας. Δεν μπορεί ακόμα και η Κροατία που μέχρι πριν μερικά χρόνια δεν ήξερε τι είναι οι μεταμοσχεύσεις, να έχει 10 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού και εμείς με το ζόρι έχουμε 4 ανά εκατομμύριο. Ακόμα και η Τουρκία είναι σε καλύτερη θέση από εμάς.
Και δεν είναι μόνο η πτωματική μεταμόσχευση είναι και η ζώσα μεταμόσχευση, όπου εκεί πραγματικά ο γιατρός που τη ζει νιώθει το μεγαλείο της ψυχής των ανθρώπων. Λες και υπάρχει «Ζυγαριά αγάπης». Η μάνα βάζει πάντα μπροστά τα στήθη της να προσφέρει έναντι των υπολοίπων της οικογένειας. Είναι μια στιγμή τόσο συναισθηματικά φορτισμένη που πραγματικά δεν νομίζω ότι μπορεί κανείς να το περιγράψει αν δεν το ζήσει.
Και όπως μας είπατε, τα δύσκολα δεν σταματούν στη μεταμόσχευση. Πρέπει να περάσει και το στάδιο μιας πιθανής απόρριψης του μοσχεύματος από τον οργανισμό όπου φαντάζομαι είναι επίσης ένα εξαιρετικά δύσκολο κομμάτι;
Ναι και σ’ αυτό το σημείο έρχονται να μας βοηθήσουν τα φάρμακα. Στη μεταμόσχευση, εκτός αν υπάρχει μονογενής δίδυμος, το πιο πιθανό είναι το μόσχευμα να απορριφθεί. Για το λόγο αυτό χρειάζονται και τα σκευάσματα που βοηθούν στη μη απόρριψη του μοσχεύματος. Στο συνέδριο αναφέρθηκε και ένα νέο ανοσοκατασταλτικό σκεύασμα το οποίο είναι έτοιμο να κυκλοφορήσει, το belatacept και το οποίο θα χορηγείται μία φορά το μήνα και έχει επιδείξει λιγότερες παρενέργειες. Ακόμα δεν έχει γίνει πρακτική εφαρμογή του, αλλά προσδοκούμε κάποια καλά αποτελέσματα. Και στη συνέχεια περιμένουμε και κάποια νεότερα δεδομένα.
Φέτος είναι και τα 30 χρόνια της κυκλοσπορίνης η οποία θεωρείται θαυματουργή στον τομέα των μεταμοσχεύσεων. Μάλιστα στην παρουσίαση των 30 χρόνων οι επιστήμονες ομιλητές τόνισαν ότι χρειαζόμαστε νέα φάρμακα αλλά δεν υπάρχουν κάποιες θετικές εξελίξεις σε όσα δοκιμάστηκαν γι’ αυτό επιβάλλεται να εξελιχθούν ακόμα τα ήδη υπάρχοντα με στόχο να προσφέρουν όσο το δυνατόν πιο μακροπρόθεσμα αποτελέσματα.
Η αλήθεια είναι ότι δεν έχουμε καμία συνταρακτική εξέλιξη στον τομέα αυτό. Οι επιστήμονες δοκιμάζουν σε κάθε ασθενή διάφορους συνδυασμούς, όπως μείωση της δόσης του ανοσοκατασταλτικού κ.ά. Γίνονται επίσης και κάποιες προσπάθειες όπως αυτές με τους μηχανισμούς αντοχής, που είναι στην πραγματικότητα ένας μηχανισμός που προσπαθεί να ξεγελάσει τον οργανισμό ώστε να αποδεχθεί το νέο μόσχευμα ως δικό του. Δεν έχουμε όμως ακόμα απτά αποτελέσματα.
Επίσης υπάρχουν επιστήμονες οι οποίοι έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στην έρευνα των μεταμοσχεύσεων οργάνων από ζώα σε ανθρώπους. Κάνουν δηλαδή γενετικές τροποποιήσεις ώστε να επιτευχθεί η μεταμόσχευση ενός οργάνου από ένα ζώο, όπως ο χοίρος σε ένα άνθρωπο. Να υπάρχουν ανταλλακτικά χωρίς να έχουμε πρόβλημα δοτών. Ωστόσο, οι πιθανότητες απόρριψης των οργάνων αυτών είναι πολύ μεγάλη, της τάξης του 96%. Το ανοσοποιητικό σύστημα του ανθρώπου, αναγνωρίζει και απορρίπτει τα όργανα που προέρχονται από αυτά τα ζώα. Ωστόσο, αυτή τη στιγμή έχουν καταφέρει να φτιάξουν μια γενιά διαγονιδιακών ζώων όπου έχει παρατηρηθεί, ότι δεν γίνεται η απόρριψη τόσο εύκολα και μπορείς να πάρεις όργανα. Οι λόγοι για τους οποίους δεν γίνεται πράξη είναι πρώτα από όλα ο ηθικός, είναι στην ουσία μια παραβίαση της φύσης και επίσης είναι και ο φόβος μήπως παρατηρηθούν ζωονόσοι. Τι είναι η ζωονόσος ή zoonose; είναι μολυσματική ασθένεια που μπορεί να μεταδοθεί από ζώα άγρια ή οικόσιτα, στον άνθρωπο και από αυτήν μπορούν να εμφανιστούν πολύ σοβαρές ασθένειες, μη εύκολα ανιχνεύσιμες. Όπως καταλαβαίνετε αυτό είναι μια εξαιρετικά μεγάλη απειλή, συνεπώς και αυτός ο τρόπος πιθανής μεταμόσχευσης είναι ακόμα υπό αυστηρή διερεύνηση.
Ο “μύθος” των μεταμοσχεύσεων υπό το πρίσμα της φιλοσοφίας
«Ως επιστήμονες υπηρετούμε τον άνθρωπο έναντι της όποιας ασθένειας», μου επισημαίνει ο κ. Δρακόπουλος. «Όμως, αν το δούμε φιλοσοφικά, υπηρετούμε το όραμα του ανθρώπου να είναι αθάνατος, αλλάζοντας ότι φθείρεται. Μια τέτοια αναζήτηση δεν τελειώνει ποτέ. Αν το σκεφθείτε λίγο βαθύτερα θα δείτε ότι όλα ξεκίνησαν από ένα όραμα. Για παράδειγμα τα φτερά του Δαίδαλου και του Ίκαρου είναι η πρώτη μεταμόσχευση. Ή για παράδειγμα ο μύθος με τον Τιτάνα Προμηθέα, που σταυρώθηκε στον Καύκασο, αλλά όντας αθάνατος είχε υποβληθεί σε ένα οδυνηρό μαρτύριο. Κάθε μέρα ένα γύπας του έτρωγε το συκώτι. Αυτό που μας εκπλήσσει λοιπόν στο μύθο είναι ότι όπως έχει γραφτεί, ο γύπας έτρωγε το ήπαρ και όχι κάποιο άλλο όργανο. Και το ήπαρ είναι το μόνο όργανο που αναγεννάται. Και επίσης στον Καύκασο όπου οι θερμοκρασίες είναι εξαιρετικά χαμηλές. Κάτι που συνάδει με τις μεταμοσχεύσεις αφού το όργανο αναγεννάται σε χαμηλές θερμοκρασίες. Το τι γνώσεις επί του θέματος υπήρχαν τότε μας είναι άγνωστο, γι’ αυτό και μας εκπλήσσουν τα όσα αναφέρονται».
Έχουμε δρόμο ακόμα….
Όπως τονίζει ο καθηγητής, ο δρόμος για τις μεταμοσχεύσεις είναι ακόμα μακρύς. «Η πρώτη μεταμόσχευση νεφρού έγινε το 1954. Όποιος άνθρωπος πριν από το ’54 πάθαινε νεφρική ανεπάρκεια πέθαινε», μας λέει και συνεχίζει. «Δεν είναι τεράστια η απόσταση που έχουμε διανύσει από τότε μέχρι σήμερα. Στην Ελλάδα η πρώτη μεταμόσχευση νεφρού έγινε το 1968. Είναι όλα πολύ νέα και γι’ αυτό πιστεύω ότι αυτός ο χώρος είναι πολύ ενδιαφέρων και έχει ακόμα μπροστά του πολύ δρόμο».
«Είμαστε όλοι κομμάτια ενός παζλ, δότες, ασθενείς, οικογένειες και γιατροί και προσπαθούμε να ενωθούμε με γνώμονα το καλύτερο αποτέλεσμα. Ένας από τους πρωτοπόρους των μεταμοσχεύσεων ο Thomas E. Starzl, έχει γράψει ένα βιβλίο με τίτλο “the puzzle people”. Αναφέρεται στους μεταμοσχευμένους ως κομμάτια παζλ που ενώνονται και σε κάποιο σημείο αναφέρει ότι ο γιατρός των μεταμοσχεύσεων με το χρόνο γίνεται “the puzzle doctor” αφού ζει κομμάτι – κομμάτι μια μεταμόσχευση μέχρι να φτάσει στο τέλος της», επισημαίνει ο κ. Δρακόπουλος.
Τι κρατάμε από όλα αυτά στο τέλος….
Κρατάμε στη σκέψη μας ανθρώπους να μπορούν να ουρήσουν φυσιολογικά μετά από χρόνια. Μια λειτουργία που εμείς θεωρούμε αναπόσπαστο κομμάτι μας, για κάποιους ανθρώπους είναι αδύνατη. Γυναίκες που έχουν πάλι περίοδο και φτάνουν να κάνουν παιδί, όνειρα που θεωρούσαν απραγματοποίητα.
Ανθρώπους να μπορούν να περπατήσουν και πάλι, ακόμα και να τρέχουν σε αγώνες. Γυρνούν πίσω στη ζωή και γίνονται μέλη της κοινωνίας. Αυτό είναι για μένα, ως άνθρωπος και ως επιστήμονας, το πιο σημαντικό.
Κρατάμε επίσης το θαυμασμό μας για τη δύναμη κάποιων συνανθρώπων μας που δίνουν ζωή από τη ζωή τους. Πραγματικά δεν ξέρω τι συναισθήματα νιώθει ένας γονιός όταν δίνει, για παράδειγμα, τα όργανα του παιδιού του να σωθούν κάποιες άλλες ζωές. Κανείς μας δεν μπορεί να ξέρει πραγματικά. Αλλά δεν πρέπει να μένουμε στον εντυπωσιασμό του τύπου «σώθηκε μια νέα ζωή» ή «το παιδί μου ζει μέσα σε ένα άλλο παιδί» αλλά να σκεφτόμαστε τι πάλη γίνεται άραγε μέσα στην ψυχή αυτού του ανθρώπου, που έδωσε την ευκαιρία σε κάποιον ασθενή να ζήσει.
Και τέλος, να θυμίσουμε σε όλους ότι, δεν φτάνουν μόνο τα επιτεύγματά μας, που σημειωτέον της Ελλάδας είναι το ίδιο σημαντικά με της υπόλοιπης Ευρώπης, αλλά όλοι μαζί πρέπει να συνεχίσουμε τον αγώνα για ενημέρωση και ευαισθητοποίηση όχι μόνο του κόσμου αλλά και της πολιτικής ηγεσίας.
