Του Μάριου Ευρυβιάδη, καθηγητή διεθνών σχέσων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
Μετά τους πρωτοφανείς σε παγκόσμιο επίπεδο πανηγυρισμούς για την εκλογή του Μπάρακ Ομπάμα στο θώκο του αμερικανικού συστήματος και του ισχυρότερου θεσμού στον κόσμο, όπως αρέσκονται να περηφανεύονται Αμερικανοί και να παραδέχονται οι ξένοι, αρχίζουν αναπόφευκτα οι δεύτερες σκέψεις και οι προβληματισμοί. Κυρίως σε ότι αφορά στον υπόλοιπο κόσμο, οι προβληματισμοί αυτοί επικεντρώνονται σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής και κατά πόσο ο Ομπάμα, ως δημοκρατικός αλλά και λόγω της καταγωγής του, θα «χαλιναγωγήσει» την αλαζονική συμπεριφορά των ΗΠΑ, θα περιορίσει τις αυθαίρετες και μονομερείς τους πράξεις, θα σεβαστεί τις αρχές και τους θεσμούς του διεθνούς συστήματος, θα συνεργαστεί με φίλους και συμμάχους και θα διαπραγματευτεί μ' ανταγωνιστές και εχθρούς, ώστε ν' αντιμετωπιστούν τα μείζονα ζητήματα του κόσμου. Τα προβλήματα αυτά ξεπερνούν τα σύνορα, απαιτούν συναινετικές λύσεις και όχι «ετσιθελισμούς» και «τσαμπουκάδες» χαρακτηριστικά που έχουν ταυτιστεί με τον απερχόμενο Πρόεδρο.
Και όμως. Ο απερχόμενος Πρόεδρος ίσως προσφέρει τον καλύτερο οδηγό ως προς την μελλοντική συμπεριφορά του εκλεγμένου Προέδρου. Με όλα αυτά που διαδραματίστηκαν την οκταετία Μπους έχουμε ξεχάσει πώς άρχισε ο Μπους, τι έλεγε, τι διακήρυσσε αυτός και το άμεσο περιβάλλον του. Ξεχνάμε την σφοδρή τους κριτική κατά της Προεδρίας Κλίντον, κατά των ανθρωπιστικών επεμβάσεων στην Αφρική (Σομαλία), κατά της εμπλοκής στα Βαλκάνια (Βοσνία, Κόσοβο κλπ.), κατά των διαμεσολαβητικών πρωτοβουλιών στο μέτωπο Ισραήλ – Παλαιστίνης. Ξεχνάμε τι έλεγαν, τι έγραφαν και τι φιλοσοφία εξέφραζαν πρωτοσύμβουλοί του και κατοπινά ηγετικά στελέχη της Προεδρίας του, όπως ο Στρατηγός Collin Powell και η καθηγήτρια Condoleeza Rice. Έλεγαν όχι στις επεμβάσεις «ανθρωπιστικές» ή μη, όχι στην «οικοδόμηση» κρατών (nation bulding), όχι στην άμεση εμπλοκή των ΗΠΑ στην Ισραηλινο-Παλαιστινιακή διένεξη, όχι στην «επιβολή» και στον δια της «βίας» εκδημοκρατισμό του κόσμου, κλπ.
Ναι, μεσολάβησε η 11η Σεπτεμβρίου που κυριολεκτικά σόκαρε τους Αμερικανούς στο σύνολό τους. Και ο Μπους μεταμορφώθηκε από τη μία μέρα στην άλλη και έγινε, από σεμνός και ταπεινός που παρουσιαζότανε, ταυτόχρονα τιμωρός και ιεραπόστολος.
Αν θέλουμε να κατανοήσουμε την αμερικανική συμπεριφορά προς τον υπόλοιπο κόσμο θα πρέπει να πάμε πίσω στις καταβολές, στον αυτοπροσδιορισμό των Αμερικανών ως τον τελευταίο περιούσιο λαό (το «νέο» Ισραήλ) του κόσμου, στις εσωτερικές δομές του κράτους, τις φιλοσοφικές του βάσεις και στο γεγονός ότι από την αρχή οι ΗΠΑ λειτουργούσαν ηγεμονικά στη γειτονιά τους και αυτοκρατορικά στον υπόλοιπο κόσμο.
Η ηγεμονική συμπεριφορά των ΗΠΑ αναγνωρίστηκε και επίσημα από τις άλλες μεγάλες δυνάμεις στον πόλεμο κατά της Ισπανίας το 1898. Κατά παραδοχή των Αμερικανών αυτός υπήρξε ο πρώτος τους ιμπεριαλιστικός πόλεμος. Τότε απεκτήθησαν το Πουέρτο Ρίκο, η Χαβάη, οι Φιλιππίνες, και άλλα στρατηγικά νησιά στον Ειρηνικό. Ακόμη και η Κούβα, που υπήρξε αφορμή και αιτία του πολέμου, τέθηκε υπό τον έλεγχό του για κάποιο χρονικό διάστημα. Η δε αυτοκρατορική (imperial) συμπεριφορά των ΗΠΑ αναγνωρίστηκε με τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο όταν ήδη οι ΗΠΑ είχαν καταστεί η πιο ισχυρή χώρα του κόσμου.
Ως υπερδύναμη (superpower) και όχι απλά ως μεγάλη δύναμη (great power) η Αμερική έχει εξ ορισμού αυτοκρατορική (imperial) πολιτική. Η ΕΕ για παράδειγμα έχει περιφερειακή (regional) πολιτική και συμφέροντα. Εξ ορισμού τα συμφέροντα ΕΕ και ΗΠΑ δεν μπορούν να ταυτίζονται, παρά την ιδεολογία του ευρωατλαντισμού που συνδέει τους δύο χώρους.
Ένα άλλο κοινό στοιχείο ανάμεσα σε Ομπάμα και Μπους είναι ότι και οι δύο υπήρξαν «πρωτάρηδες» σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής. Και εδώ εντοπίζεται η αχίλλειος πτέρνα κάθε πρωτοεκλεγέντος Προέδρου σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής και όχι μόνο.
Η απειρία του νεοεκλεγέντος Προέδρου τον καθιστά εξαιρετικά ευάλωτο στους «επαγγελματίες» του είδους σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας, σε επαγγελματικά οργανωμένα λόμπι, σε παραδοσιακές πολιτικές του κόμματος, π.χ. των Δημοκρατικών αναφορικά με το Ισραήλ. Στην κρίσιμη μεταβατική περίοδο από τον Νοέμβριο της εκλογής μέχρι τον Ιανουάριο 2009 που γίνεται η εγκατάσταση, οικοδομείται ένα καθεστώς γύρω από το νέο Πρόεδρο που περιορίζει αισθητά τις επιλογές του. Να το θέσω και διαφορετικά αλλά προσωποποιημένα για να είναι κατανοητό. Ποια πολιτική θα ακολουθήσει ο Ομπάμα έναντι της Ρωσίας όταν πρωτοσύμβουλός του είναι ο γνωστός Μπρεζίνσκι πρώην σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του δημοκρατικού Προέδρου Carter και παθολογικά αντι- Ρώσος; Ποια μεσανατολική πολιτική θ' ακολουθηθεί όταν ο προσωπάρχης του Λευκού Οίκου του Ομπάμα γεννημένος μεν στο Σικάγο, ήταν μέχρι τα 18 του χρόνια ισραηλινός πολίτης και έχει υπηρετήσει ως εθελοντής στον ισραηλινό στρατό; Και ποια πολιτική στα Βαλκάνια θα ακολουθηθεί όταν ολόκληρο το Δημοκρατικό κόμμα, πρωτοστατούντος του Προέδρου Κλίντον και της τότε αυλής του, οργάνωναν τους Νατοϊκούς βομβαρδισμούς; Και με ποιον υπουργό εξωτερικών θα εφαρμόσει το όποιο «όραμά» του ο κ. Ομπάμα; Μήπως με την κ. Κλίντον της οποίας το εκλογικό ταμείο, λέγεται, ότι γέμισε από εισφορές της αλβανικής μαφίας; Ή μήπως τον κ. Holbrook; Και με ποιον υπουργό άμυνας; Μήπως με τον κ. Robert Gates νυν υπουργό άμυνας που λέγεται ότι θα τον διατηρήσει στην θέση του για να κατευνάσει τους μιλιταριστές και για να δώσει διαπιστευτήρια υπερκομματισμού σε ζητήματα εθνικής ασφάλειας και για να μην πάρουν λάθος μήνυμα οι εχθροί των ΗΠΑ;
Όπως και ο προκάτοχός του, ο Ομπάμα έχει μία αυτοκρατορία να κουμαντάρει. Και ιστορικά κάθε αυτοκρατορία έχει και επιβάλλει τις δικές της επιταγές.
Ίσως να φαντάζει εντελώς εξωπραγματικό και απίθανο να παραδώσει ο Ομπάμα μία Αμερική σε χειρότερη κατάσταση απ' ότι την παρέλαβε. Ωστόσο μην στοιχηματίσετε επειδή έχει διαφορετικό χρώμα και όραμα, δήθεν. Και ο Bill Clinton έχαιρε άλλης φήμης. Και έπαιζε και μπλουζ μουσική με σαξόφωνο.
