Του Μαριου Ευρυβιαδη
Η πρόσφατη ομιλία του Μπαράκ Χουσέϊν Ομπάμα από το Κάϊρο της Αιγύπτου προς την κοινότητα (umma) των Μουσουλμάνων όλου του κόσμου έχει, όπως κάθε σημαντική ενέργεια Αμερικανού Προέδρου, τη δική της ιστορία. Η ιστορία αυτή και το παρασκήνιο που την συνθέτει είναι εξόχως πολιτική. Και η πολιτική της διάσταση είναι εμφανής μέσα από τη σημειολογία (semiotics) της όλης ομιλίας. Λέξεις και φράσεις της ομιλίας, καθώς επίσης και η διασύνδεσή τους με ιστορικά και αμφιλεγόμενα γεγονότα, επιλέχθηκαν με μεγάλη προσοχή ώστε να μεταφέρουν ή να υποβάλλουν μηνύματα, να απευθύνονται σε πολλαπλά ακροατήρια και να επιδέχονται, όταν αυτό είναι αναγκαίο, πολλαπλές αναγνώσεις.
Θα επιχειρήσω μια σύντομη αλλά κριτική ανάλυση του περιεχομένου της ομιλίας Ομπάμα για τρεις λόγους. Πρώτον, για το πολιτικό της παρασκήνιο και τη σημειολογία της, δεύτερον για την ουσία της και τρίτον για τον όποιο συσχετισμό της ομιλίας με την Κύπρο και το κυπριακό πρόβλημα.
Ως προς το παρασκήνιο, μια τέτοια ομιλία θεωρήθηκε αναγκαία και μπήκε στο πρόγραμμα από την επομένη της εκλογής του Ομπάμα. Αλλά ήδη από πριν, το εκλογικό του επιτελείο όπως και διάφορα think tanks είχαν το θέμα στις προτεραιότητές τους, αρχίζοντας με την τοποθεσία: σε ποια χώρα έπρεπε να εκφωνηθεί ο λόγος του Αμερικανού Προέδρου; Υπήρχαν τρεις υποψήφιες χώρες: η Τουρκία, η Αίγυπτος και η Ινδονησία.
Η Τουρκία απεκλείσθη αλλά αυτό έγινε για στρατηγικούς λόγους. Οι Δημοκρατικοί σύμβουλοι του Ομπάμα, «οι επαγγελματίες σε ζητήματα εθνικής ασφάλειας» (national security professionals) απέκλεισαν την Τουρκία και, όπως απεδείχθη εκ των υστέρων, το έκαναν σε συνεργασία με την Άγκυρα, διότι είχαν κατά νου αυτά που έλαβαν χώρα στις αρχές του περασμένου Απριλίου, με την πανηγυρική επίσκεψη του Ομπάμα στην Άγκυρα.
Κατά το στρατηγικό τους σκεπτικό η Τουρκία είναι μεν μουσουλμανική χώρα αλλά είναι πρωτίστως «κοσμική» και «ευρωπαϊκή» και ως τέτοια πρέπει να προσεγγίζεται. Γι'αυτό ο Ομπάμα την επισκέφτηκε ως μέρος της πρώτης ευρωπαϊκής του περιοδείας. Κατά τους Αμερικανούς ειδήμονες και συμβούλους του Ομπάμα, η Τουρκία δεν αποτελεί μέρος του προβλήματος. Αντίθετα μπορεί να συμβάλει στην επίλυσή του.
Ωστόσο, η προβολή της ευρωπαϊκής Τουρκίας ως χώρας χωρίς τη συμβολή της οποίας οι Άραβες δεν μπορούν να επιλύσουν τα προβλήματά τους, ενόχλησε την Αίγυπτο όπως και την Σαουδική Αραβία. Οι χώρες αυτές μπορεί να εντυπωσιάζονται από την Τουρκία. Αλλά η τελευταία δεν μπορεί να τις παραμερίζει ή να τις περιθωριοποιεί, σε συνεργασία με τις ΗΠΑ. Έτσι επιλέχτηκε η Αίγυπτος ως παραδοσιακά ηγέτιδα δύναμη. Αλλά και πάλι είδαμε τον Ομπάμα να μεταβαίνει στην Αίγυπτο αφού πρώτα επισκέφτηκε την Σαουδική Αραβία, τον άλλο ισχυρό πόλο των Αράβων. (Η Ινδονησία τελικά δεν έπαιξε παρά το γεγονός ότι είναι μουσουλμανική χώρα στην οποία ο Ομπάμα πέρασε μέρος της εφηβείας του).
Επί της ουσίας θα σταθώ μόνο στο ζήτημα της Παλαιστίνης. Ο Ομπάμα καινοτομεί έναντι προηγούμενων προέδρων διότι επανατοποθετεί το παλαιστινιακό στο κέντρο της αραβο-ισραηλινής διένεξης. Από εποχής του Προέδρου Ρέηγκαν και μέχρι τώρα, το παλαιστινιακό περιθωριοποιήθηκε ως θέμα δευτερεύουσας ή ακόμη και τριτεύουσας σημασίας. Η ισραηλινή θέση και άποψη είχε κυριαρχήσει. Σημειολογικά η όλη ομιλία Ομπάμα δεν άρεσε καθόλου στην ισραηλινή κυβέρνηση και σε ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού του Ισραήλ. Δεν άρεσε επίσης στο κυρίαρχο αμερικανο-ισραηλινό λόμπι. Θα αποτολμήσει τη ρήξη ο Ομπάμα; Όχι δηλαδή ότι θα χάσει το Ισραήλ. Απλά εάν πετύχει ο Ομπάμα οι Ισραηλινοί δεν θα τα πάρουν όλα, δηλαδή δεν θα συνεχίσουν τους εποικισμούς χωρίς κόστος και αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ.
Ως προς το δικό μας ζήτημα, η ομιλία Ομπάμα δίδει μεγάλη έμφαση σε ζητήματα αρχής, όπως το σεβασμό πολιτικών δικαιωμάτων, τη νομιμότητα, τις ευνομούμενες πολιτείες, τα ανθρώπινα δικαιώματα, το δικαίωμα της επιλογής κ.α.
Πολλά από τα λόγια του Ομπάμα μπορεί να ενταχθούν στο δικό μας οπλοστάσιο, και αυτό, όχι για να αλλάξουμε τη συμπεριφορά της Τουρκίας αλλά για να πείσουμε τον Αμερικανό Πρέσβη στην Λευκωσία και τους υφιστάμενούς του ότι στην περίπτωση της Κύπρου το Ισλάμ που καθαγιάζει ο Ομπάμα γίνεται, στα χέρια των ισλαμο-καραβανάδων της Άγκυρας, εργαλείο επιβολής, εργαλείο κατίσχυσης, εργαλείο εκβιασμού, εργαλείο μισαλλοδοξίας και εργαλείο καταστροφής χιλιάδων τόπων θρησκευτικής λατρείας.
Στην ομιλία του ο Ομπάμα κάνει ειδική αναφορά στην προστασία των Χριστιανών της Μέσης Ανατολής, όπως είναι οι Μαρωνίτες του Λιβάνου και οι Κόπτες της Αιγύπτου. Η Κύπρος δεν απέχει και πολύ από τον Λίβανο και την Αίγυπτο. Και ο κάθε Αμερικάνος αξιωματούχος που φιλοξενείται στην Λευκωσία και που σέβεται τον εαυτό του και τον Πρόεδρό του θα πρέπει να διαβάσει το λόγο του Ομπάμα, και αντί απλά να τον προπαγανδίζει με τους Μουσουλμάνους να αρχίζει να τον εφαρμόζει και στη χώρα που υπηρετεί.
