Της Δέσποινας Συριοπούλου, Επενδυτής 11 Αυγούστου 2013,
Η κατάρτιση του νέου ενεργειακού χάρτη στην Ανατολική Μεσόγειο, τα νέα οικονομικά συμφέροντα που ανοίγονται για τους μόνιμους (;) ισχυρούς παίκτες της ευρύτερης περιοχής στο επίπεδο της εκμετάλλευσης ή συνεκμετάλλευσης των ενεργειακών κοιτασμάτων, ο καθορισμός των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών στην πλούσια σε κοιτάσματα περιοχή, παράλληλα με την αστάθεια που υπάρχει στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής δημιουργούν ένα ιδιαίτερα εκρηκτικό περιβάλλον με εύθραυστες ισορροπίες, αλλά και νέες -ή αναθέρμανση παλαιών- συμμαχίες και σφαίρες επιρροής.
Ωστόσο εκείνο που τίθεται ως μείζον -αναγκαία προϋπόθεση και προαπαιτούμενο- από τον μεγαλύτερο παίκτη της περιοχής, τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι το ζήτημα της ασφάλειας. Ένα θέμα που σταδιακά "ανεβαίνει" ψηλά στην ατζέντα των Ουάσινγκτον με το βλέμμα στραμμένο (αυστηρώς εστιασμένο) στα πλούσια ενεργειακά κοιτάσματα της λεκάνης της Ανατολικής Μεσογείου. Πρόσφατα ο ελληνικής καταγωγής ναύαρχος εν αποστρατεία, James Stavridis, Διοικητής των αμερικανικών δυνάμεων του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη, με ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο (με επίκεντρο την Ανατολική Μεσόγειο) στο έγκυρο αμερικανικό περιοδικό ανάλυσης Foreign Policyτόνισε την σημασία ενίσχυσης των αμερικανικών δυνάμεων στην περιοχή, επισημαίνοντας το "ολέθριο λάθος μια πιθανής αποχώρησης των ΗΠΑ από την περιοχή λόγω κόπωσης".
Ταυτόχρονα πρότεινε μια στρατηγική βασισμένη σε τέσσερα σκέλη, ξεκινώντας από την ενίσχυση των στρατιωτικών δεσμών με συμμαχικές χώρες, την καλλιέργεια της πολυμερούς διπλωματίας, την δραστηριοποίηση στον χώρο των στρατηγικών επικοινωνιών και τέλος την διαχείριση των ναυτικών και εμπορικών συγκρούσεων που αναμένεται να ξεσπάσουν και την εμπέδωση μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης. Λίγες μέρες αργότερα η συντηρητική αμερικανική δεξαμενή σκέψηςAmericanEnterpriseInstituteδημοσίευσε την ανάλυση του Νίκλας Ανζινγκερ (Niklas Anzinger), η οποία προκάλεσε αίσθηση, θέτοντας, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, για τις Ηνωμένες Πολιτείες το ζήτημα της ασφάλειας στο προσκήνιο, μετά από μια εικοσαετή παραμονή στο περιθώριο. "Για περισσότερο από δύο δεκαετίες, το ζήτημα της ασφάλειας της Ανατολικής Μεσογείου για τις Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκεται στο περιθώριο. Από το 2010, όταν διακριβώθηκε ότι υπάρχουν περίπου στα 3.450 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου και 1,7 δισεκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου στην λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου, το ζήτημα της ασφάλειας έρχεται στο προσκήνιο. Η Τουρκία και η Κύπρος έχουν ανταγωνιστικά συμφέροντα στους ενεργειακούς πόρους, προασπίζοντας την πρόσβασής τους σε αυτούς, την ώρα που Ισραήλ και Λίβανος εξακολουθούν να αμφισβητούν τα κοινά θαλάσσια σύνορά και χωρικά τους ύδατα. Οι ναυτικές δραστηριότητες τρομοκρατικών ομάδων που στηρίζονται από το Ιράν, οι κινήσεις της Ρωσίας για την επέκταση της διεθνούς επιρροής της, η υπερβολική αυτοπεποίθηση που επιδεικνύει η Τουρκία, καθώς και οι πολιτικές αναταραχές στη Συρία και την Αίγυπτο έχουν επιδεινώσει -σε σύνολο- τις εντάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο", αναφέρει χαρακτηριστικά μικρό απόσπασμα της ανάλυσης του αμερικανικού ινστιτούτου. Εκείνο που ωστόσο προκάλεσε αίσθηση, αλλά και την αντίδραση του Κύπριου υπουργού Άμυνας Φώτη Φωτίου, στην αναφορά για τον κίνδυνο χρήσης στρατιωτικής δύναμης στην Κύπρο από την Τουρκία λόγω του φυσικού αερίου, ο οποίος επεσήμανε ότι "πιθανές ευρύτερες συνεργασίες στην περιοχή πρέπει να έχουν έναν και μοναδικό στόχο, και αυτός είναι η διασφάλιση της σταθερότητας και της ειρήνης στη ΝΑ Μεσόγειο, η οποία, λόγω των προκλήσεων και της έντασης που δημιουργεί η Τουρκία, αλλά και των εξελίξεων στη Μέση Ανατολή, βρίσκεται σε τροχιά αποσταθεροποίησης".
Στην ανάλυσή του ο Νίκλας Ανζινγκερ αναλύει την θέση της Τουρκίας, καταγράφοντας την διάθεση του τούρκου πρωθυπουργού να ακολουθήσει μια δική του πορεία, προειδοποιώντας παράλληλα τις ΗΠΑ ότι η Τουρκία δεν μπορεί να λάβει ρόλο διαμεσολαβητή για την σταθερότητα στην περιοχή.
"Οι Ηνωμένες Πολιτείες για περισσότερο από δύο δεκαετίες θεωρούσαν δεδομένη την ασφάλεια στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι συμφωνίες του 1978 στο Καμπ Ντέιβιντ, όταν και δόθηκε τέλος στην εμπόλεμη κατάσταση μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ, με παράλληλα την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, οπότε και μειώθηκε η επιρροή της Μόσχας στην περιοχή. Από την άλλη τριγωνική σχέση μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών, του Ισραήλ και της Τουρκίας, που προέβλεπε επίσης ένα θεμέλιο της σταθερότητας. Ωστόσο η πρόσφατη ανακάλυψη των τεράστιων κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου στην περιοχή, η κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειος είναι ρευστή. Όσο το Ιράν και η Σαουδική Αραβία κυριαρχούν στον Περσικό Κόλπο, η γεωγραφική της θέση και μόνο καθιστά την Τουρκία σε υψίστης σημασίας παίκτη στην Ανατολική Μεσόγειο. Όσο τα παράκτια κράτη του Περσικού Κόλπου, με λίγες εξαιρέσεις, κερδίζουν από το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο, η Τουρκία στερείται εγχώριων πηγών ενέργειας. Αντιθέτως έχει προσπαθήσει να επωφεληθεί από την γεωγραφική της θέση, η οποία συνδέεται με την ενεργειακά πλούσια περιοχή της Κασπίας Θάλασσας (ως μέσος σταθμός) προς την διψασμένη για ενέργεια Δύση. Δεδομένου ότι τα νέα κοιτάσματα φυσικού αερίου εντοπίστηκαν στην Ανατολική Μεσόγειο, η Τουρκία όχι μόνο δεν θέλει να χάσει τη θέση της ως ενεργειακός κόμβος, αλλά επιδιώκει, παράλληλα, την διακοπή της δραστηριότητας. Η Άγκυρα χρησιμοποιεί την Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου ως πεδίο διαμάχης στην κυπριακή κυριαρχία των κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου. Ο τούρκος Υπουργός Ενέργειας Τανέρ Γιλντίζ δήλωσε Μάρτιο 2013 ότι η τουρκική κυβέρνηση θα διακόψει την συνεργασία με επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην Κύπρο -πχ η ιταλική εταιρεία πετρελαίου και φυσικού αερίου Eni. Μετά την έναρξη των γεωτρήσεων για πετρέλαιο και φυσικό αέριο από την Noble Energy στην Ανατολική Μεσόγειο τον Σεπτέμβριο του 2011, ο τούρκος υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων Εγκμέν Μπαγκίς απείλησε για τη χρήση στρατιωτικής δύναμης ενάντια στην Κύπρο"Γι΄αυτό έχουμε το ναυτικό", δήλωσε, προσθέτοντας: «Έχουμε εκπαιδεύσει πεζοναύτες μας, γι 'αυτό. Έχουμε εξοπλίσει το ναυτικό για αυτό. Όλες οι επιλογές είναι στο τραπέζι". Τον ίδιο μήνα, η κρατική τουρκική εταιρεία πετρελαίου προέβη σε έρευνες με την συνοδεία δυνάμεων κοντά στα ελληνοκυπριακά ύδατα. Οι κ.κ. Μπαγκίς και Γιλντίζ μπορεί να μην είναι μεταξύ των πιο διπλωματικά εξευγενισμένων αξιωματούχων της Τουρκίας, αλλά θα ήταν αμέλεια να αγνοήσουν τις απειλές τους. Λαμβάνοντας υπόψη τον εναγκαλισμό της με την Χαμάς και την αναταραχή στις σχέσεις της με το Ισραήλ, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπορούν πλέον να θεωρούν ότι η Τουρκία θα αναλάβει ρόλο διαμεσολαβητή για την ενίσχυση της σταθερότητας στην περιοχή. Τον Μάρτιο του 2012, η τουρκική κυβέρνηση εισήγαγε ένα πενταετές στρατηγικό σχέδιο, προκειμένου μέχρι το 2016 η τουρκική αμυντική βιομηχανία να είναι ανάμεσα στην 10 καλύτερες του κόσμου, ένα σχέδιο που αντανακλά την φιλοδοξία του κυβερνώντος κόμματος να απογαλακτιστεί από την τροχιά της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Ηνωμένων Πολιτειών. Η Άγκυρα θεωρεί τόσο το Ισραήλ όσο και την Κύπρο, ως απειλή για τα τουρκικά συμφέροντα ενέργειας στη Μεσόγειο, ενώ συνεχίζει λέγοντας ότι το Τουρκικό Ναυτικό αποτελείται από 200 πλοία, μεταξύ αυτών φρεγάτες, κορβέτες υποβρύχια, σκάφη ταχείας επίθεσης, πλοία αμφίβια και πλοία με εξελιγμένο λογισμικό". Η πρόταση του αμερικανικού ινστιτούτου για την διασφάλιση της σταθερότητας στην περιοχή έγκειται στην δημιουργία ενός "συνεταιρισμού" για την άμυνα στην Ανατολική Μεσόγειο (από την τουρκική επιθετικότητα), σε ευνοϊκές για τις ΗΠΑ γεωγραφικές τοποθεσίες, δημιουργία επιχειρησιακών εγκαταστάσεων, αλλά και την εκ προοιμίου συμφωνία με φιλοξενούντα κράτη που θα επιτρέπουν στις ΗΠΑ την χρήση των εγκαταστάσεών τους.
Η διαμόρφωση του νέου ενεργειακού χάρτη στην λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου ανοίγει για τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπως εξάγεται από τις κινήσεις τους, μια νέα περίοδο ενισχυμένης παρουσίας τους στην περιοχή. Ο όρος συνεκμετάλλευση φαίνεται να μπαίνει για τα καλά στο λεξιλόγιο του στρατηγικού σχεδιασμού των ΗΠΑ, με κινήσεις οι οποίες θα διασφαλίζουν το δυνατόν περισσότερο τα οικονομικά τους συμφέροντα. Και για να γυρίσουμε στα δικά μας, συναρτήσει της συγκεκριμένης πολιτικής, η κινητικότητα που παρατηρείται στο Κυπριακό δεν ξεφεύγει από το κάδρο της ενέργειας. Οι πιέσεις προς όλες της κατευθύνσεις -Λευκωσία, Αθήνα, Άγκυρα- θα ενταθούν το επόμενο διάστημα, μέχρι ότου υπάρξει τελικά μια διευθέτηση που κάποιους θα αφήσει ικανοποιημένους και κάποιους όχι… Όπως δεν ήταν καθόλου τυχαία η επισήμανση του David D. Pearce, -του νέου πρέσβη των Ηνωμένων Πολιτειών στην Αθήνα, αν επικυρωθεί ο διορισμός του -στην κατάθεσή του προ δύο εβδομάδων ενώπιον της Επιτροπής εξωτερικών Υποθέσεων της Γερουσίας- για τον σημαντικό περιφερειακό ρόλο της Ελλάδας, με την αναφορά του στις σχέσεις Ελλάδας και Ηνωμένων Πολιτειών σε θέματα ασφαλείας, καθώς και για την "εξαιρετική συνεργασία στη ναυτική βάση υποστήριξης της Σούδας στην Κρήτη". Βάση η οποία αναμένεται και μετά το ταξίδι του Δημήτρη Αβραμόπουλου και τώρα του Αντώνη Σαμαρά στις ΗΠΑ, να παίξει καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση των νέων δεδομένων στην περιοχή, αποτελώντας παράλληλα και ασπίδα για την Ελλάδα σε κάποιο τυχαίο-ατυχές γεγονός, αλλά και ενίσχυση του αμυντικού μηχανισμού των Ηνωμένων Πολιτειών. Η περίοδος που ανοίγεται ενέχει μια δυναμική για την Ελλάδα, αρκεί η Αθήνα -έστω και αν οι οικονομικές συνθήκες είναι δύσκολες- να μπορέσει να αξιοποιήσει τα νέα δεδομένα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο προς όφελος της.
ΥΣ1: Πριν από μερικά χρόνια, έλληνας διπλωμάτης έλεγε ότι η Ελλάδα πρέπει να πάψει να προσέρχεται στις συναντήσεις με τους Αμερικανούς σαν τον φτωχό συγγενή που μόνο ζητάει. Οφείλει να καταλάβει ότι πρέπει (αν θέλει να αναβαθμίσει την θέση του) και μπορεί να παίξει ρόλο στα περιφερειακά ζητήματα, άμεσου ενδιαφέροντος για τις Ηνωμένες Πολιτείες, με αντίστοιχα οφέλη. Τα ίδια περίπου έλεγε στον "Ε" και αμερικανός πρώην αξιωματούχος, όταν ανακοινώθηκε η συνάντηση του Μπαράκ Ομπάμα με τον Αντώνη Σαμαρά, προσθέτοντας ότι το δούναι και λαβείν στις διμερείς σχέσεις και γενικότερα στην εξωτερική πολιτική αποτελεί μια επιτυχημένη πατέντα, αρκεί να εφαρμόζεται…
ΥΣ2: Ο συντάκτης της ανάλυσης του AmericanEnterpriseinstituteείναι υποψήφιος μεταπτυχιακού τίτλου που κάνει την πρακτική του στην εν λόγω δεξαμενή σκέψης. Ανάλυση που την υιοθέτησε το ινστιτούτο και της έδωσε την ανάλογη βαρύτητα. Ας θυμηθούμε το "υποθετικό" σχέδιο επί χάρτου ενός φοιτητή χρόνια πριν σε κάποιο αμερικανικό πανεπιστήμιο, ένα σχέδιο που τις βασικές του παραμέτρους είδαμε να εξελίσσονται στην υπόθεση των Ίμιων…
