Όσο η Σλοβακία συνεχίζει να βαδίζει μεταξύ Δύσης και Ρωσίας, η Μόσχα θα δυσκολευτεί να ενισχύσει την επιρροή της στην Μπρατισλάβα.
Στις 3 & 4 Απριλίου ο Ρώσος Υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ πραγματοποίησε επίσημη επίσκεψη στη Σλοβακία. Κατά την περσινή χρονιά η Σλοβακία είχε αποκτήσει μεγάλη σημασία στη συνεχιζόμενη διαμάχη μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας για τη στρατηγική ευθυγράμμιση της Ουκρανίας με τη Δύση. Ένας από τους βασικούς μοχλούς της Ρωσίας προς την ουκρανική κυβέρνηση ήταν η απειλή του περιορισμού ή διακοπής της παροχής φυσικού αερίου. Το Κίεβο αντιμετώπισε την απειλή, με φυσικό αέριο από τις ευρωπαϊκές αγορές μέσω αγωγών που συνήθως πηγαίνουν προς την αντίθετη κατεύθυνση, με το περισσότερο να έρχεται από την Σλοβακία. Το πρόσφατο ταξίδι του Λαβρόφ αποτελεί μέρος της προσπάθειας της Μόσχας να πείσει την ηγεσία της Σλοβακίας να περιορίσουν τις ροές φυσικού αερίου, εκφράζοντας την αντίθεσή της για τη συνέχιση των ευρωπαϊκών κυρώσεων στη Ρωσία. Οι επιλογές, ωστόσο, της Μόσχας να ενισχύσει την επιρροή της στην Μπρατισλάβα, είναι πολύ περιορισμένες.
Ανάλυση
Ευρισκόμενη στα σύνορα της Ευρώπης, η Σλοβακία είναι μια μικρή, ορεινή χώρα που συνορεύει με δύο ιδιαίτερης στρατηγικής σημασίας, χώρες: την Ουκρανία και την Πολωνία. Αν και είναι μέλος του ΝΑΤΟ και της ΕΈ, καθώς και της ευρωζώνης, η γεωγραφία της χώρας αποτέλεσε εμπόδιο στο να ακολουθήσει σταθερά τη Δύση. Αντ ‘αυτού, όπως και πολλοί από τους γείτονές της, η Μπρατισλάβα χρειάστηκε να ακολουθήσει μια στρατηγική εξισορρόπησης μεταξύ Ρωσίας και Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μετά την όμως έναρξη της κρίσης στην Ουκρανία, οι δυτικοί σύμμαχοί της, την πίεσαν να αναλάβει μεγαλύτερο ρόλο στα σχέδια του ΝΑΤΟ για την ενίσχυση της παρουσίας της κατά μήκος των ανατολικών συνόρων της συμμαχίας – μια προσπάθεια που ευελπιστεί θα δώσει ώθηση στον επαναπροσανατολισμό της Ουκρανίας, μακριά από τη Ρωσία.
Όμως, λόγω της γεωπολιτικής της θέσης, μαζί με γειτονικές χώρες, όπως η Ουγγαρία, η Σλοβακία αντιτάχθηκε στα ευρωπαϊκά σχέδια για επιβολή σημαντικών οικονομικών κυρώσεων στη Ρωσία. Αν και στο τέλος η κυβέρνηση της χώρας ψήφισε υπέρ των κυρώσεων αυτών, έκτοτε ο πρωθυπουργός Ρόμπερτ Φίκο δημοσίως εκφράζει την ανησυχία του ότι οι κυρώσεις είναι και αναποτελεσματικές και επιβλαβείς για τις σχέσεις με τη Ρωσία. Επίσης (η Σλοβακία) απέσυρε την συμμετοχή της από τα αμερικανικά σχέδια για την ενίσχυση της αμυντικής συνεργασίας στην περιοχή μέσω της «Επιχείρησης Ατλαντική Επίλυση»
Η επιρροή της Μόσχας στη Σλοβακία έχει τις ρίζες της στις εξαγωγές ρωσικής ενέργειας και στις επενδύσεις. Το διμερές εμπόριο είναι σχετικά μικρό. Το 2013, μόνο το 4% των εξαγωγών της Σλοβακίας πήγε στη Ρωσία, ενώ στις εισαγωγές από την Ρωσία ήρθε το 10%. Παρ ‘όλα αυτά, το 2012 η ρωσική Sberbank εισήλθε στην σλοβάκικη αγορά. Μέχρι το 2013, η τράπεζα κατείχε μερίδιο αγοράς περίπου 2,9%, αν και κάποιες αναφορές τον Φεβρουαρίου του 2014 άφηναν να εννοηθεί ότι θα έφευγε από τη χώρα. Ανεξάρτητα από αυτό, τον Ιούνιο του 2014 η Sberbank ανακοίνωσε ότι κατέληξε σε συμφωνία να δανείσει 1,18 δις δολάρια στην κορυφαία εταιρεία ηλεκτρικής ενέργειας της Σλοβακίας, τη SlovenskeElektrarne. Σύμφωνα με τους όρους της συμφωνίας, κάποια από τα κεφάλαια θα δαπανηθούν στα πυρηνικά καύσιμα από τη ρωσική Rosatom. Για τη Ρωσία, το δάνειο αυτό έχει διπλό σκοπό: Ενισχύει το ρόλο της Ρωσικής τράπεζας στην οικονομία της Σλοβακίας και αντίστοιχα τους ενεργειακούς δεσμούς με την Ρωσία στα πυρηνικά, αυξάνοντας έτσι την επιρροή της Μόσχας.
Η Σλοβακία, ωστόσο, συνεχίζει να έχει μια πολύ ισχυρότερη διαπραγματευτική θέση σε σχέση με τους γείτονές της, όπως για παράδειγμα την Ουγγαρία. Είναι ένα σημαντικό διαμετακομιστικό κέντρο για το ρωσικό φυσικό αέριο και το πετρέλαιο προς τις βασικές ευρωπαϊκές αγορές, ενώ σε αντίθεση με τα κράτη διέλευσης, όπως η Ουκρανία, έχει πρόσβαση στις κορυφαίες ευρωπαϊκές αγορές, που σημαίνει ότι μπορεί να αγοράσει φυσικό αέριο από χώρες όπως η Γερμανία με το επιτόκιο της αγοράς. Επί του παρόντος, έχει 20ετή συμφωνία με τη Gazprom για πετρέλαιο και φυσικό αέριο, η οποία υπεγράφη το 2008. Στο πλαίσιο της συμφωνίας οι τιμές τροποποιούνται ανά τρία χρόνια. Η πρόσβαση της Σλοβακίας στις αγορές ενέργειας στη Δυτική και τη Βορειοδυτική Ευρώπη έχουν ενισχύσει την ικανότητά της να διαπραγματεύεται πιο ευνοϊκές τιμές. Επιπλέον, η διασύνδεση Σλοβακίας-Ουγγαρίας έχει προγραμματιστεί να τεθεί σε λειτουργία σύντομα, αποκτώντας ακόμα πιο πλεονεκτική θέση. Και καθώς η επιρροή της αυξάνεται, μειώνεται η επιρροή της Ρωσίας, με τα οικονομικά προβλήματα να περιορίζουν την δυνατότητα της Μόσχας να της προσφέρει (Σλοβακία) νέα οικονομικά κίνητρα.
Για τη Δύση, η Σλοβακία αποτελεί σημαντικό σύμμαχο στην πίεση να μειωθεί η ικανότητα της Μόσχας να επιβάλει τη θέλησή της στο Κίεβο, κυρίως λόγω της ενίσχυσης της Σλοβακίας με τις αντίστροφες ροές. Στην αρχή της ουκρανικής κρίσης, οι ρωσικές εξαγωγές φυσικού αερίου αποτελούσαν ένα ισχυρό εργαλείο, εξαιτίας της απόλυτης εξάρτησης της Ουκρανίας, κυρίως για τις ανάγκες της θέρμανσης. Τον Σεπτέμβριο του 2014, τέθηκε σε λειτουργία ο αναβαθμισμένος αγωγός που ενώνει το Vojany της Σλοβακίας με το Uzhgorod στη δυτική Ουκρανία. Ως αποτέλεσμα, η Σλοβακία διοχετεύει 38 εκατομμύρια κυβικά μέτρα την ημέρα στην Ουκρανία, ή περίπου 13,9 δις κυβικά μέτρα ετησίως. Η Ουκρανία έχει επίσης τη δυνατότητα να εισάγει 4 εκατομμύρια κυβικά μέτρα ανά ημέρα σε αντίστροφες ροές από την Πολωνία και 16 εκατομμύρια κυβικά μέτρα ανά ημέρα από την Ουγγαρία. Η Σλοβακία, ωστόσο, εξακολουθεί να έχει τη μεγαλύτερη δυνατότητα και έχει αποδειχθεί ότι είναι πιο σταθερός προμηθευτής. Η Ουγγαρία, για παράδειγμα, ταλαντεύεται με βάση τις πολιτικές σκοπιμότητες, με περιοδικές διακοπές ροής φυσικού αερίου προς την Ουκρανία, μειώνοντάς τες σε μόλις 3 εκατομμύρια κυβικά μέτρα ανά ημέρα. Ο Πρωθυπουργός της Βίκτορ Ορμπάν ανέφερε ότι η αντίστροφη ροή φυσικού αερίου που ξεκινά από τη Ρωσία δεν θα πρέπει να εξάγεται στην Ουκρανία.
Ρώσοι αξιωματούχοι έχουν επανειλημμένως προειδοποιήσει ότι η Μόσχα θεωρεί παράνομες τις αντίστροφες ροές, αλλά η Σλοβακία συνέχισε να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της ουκρανικής αγοράς, γεγονός που ενισχύει την διαπραγματευτική θέση του Κιέβου στις διαπραγματεύσεις με την Ρωσία για την ενέργειας. Η προσωρινή συμφωνία της Ουκρανίας με τη ρωσική Gazprom για το φυσικό αέριο, τον Οκτώβριο, καθώς και η τρίμηνη συμφωνία που επετεύχθη στις αρχές Απριλίου, είναι εν μέρει αποτέλεσμα της πρόθεσης της Σλοβακίας να συνεργαστεί στενά με την Ουκρανία.
Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι η Σλοβακία κινείται προς την κατεύθυνση στενότερης (αυξημένης) συνεργασίας με τους εταίρους της στο ΝΑΤΟ. Τον Φεβρουάριο, η Μπρατισλάβα ζήτησε επίσημα από τη συμμαχία να δημιουργήσετε μια μονάδα δυνάμεως ενσωμάτωσης στη χώρα. Η μονάδα θα περιλαμβάνει μόνο μια μικρή ομάδα συντονισμού, η κίνηση όμως αυτή δείχνει ότι η αύξηση της αμυντικής συνεργασίας αποτελεί μέρος της στρατηγικής εξισορρόπησης της Σλοβακίας. Η Μπρατισλάβα μπορεί να έχει την υποστήριξη των Σλοβάκων ψηφοφόρων σε αυτό- σύμφωνα με δημοσκοπήσεις που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων στην ανατολική Ουκρανία-, με την πλειοψηφία (των Σλοβάκων) να μην θεωρεί ότι η Ουκρανία αποτελεί μέρος της σφαίρας επιρροής της Ρωσίας, εκφράζοντας την αντίθεσή της στη ρωσική επέμβαση στην κρίση.
Η γεωγραφική θέση της Σλοβακίας εξακολουθεί να σημαίνει ότι δεν θα είναι ηθικά υποχρεωμένη είτε προς τη Ρωσία είτε προς τη Δύση. Αυτό αποδεικνύεται από την υποστήριξη της Μπρατισλάβα στην Ουκρανία μέσω των αντίστροφων ροών και το δισταγμό της να στηρίξει τις ευρωπαϊκές κυρώσεις στη Ρωσία. Η αδύναμη οικονομία της Μόσχας και οι περιορισμοί για την τόνωση των ρωσικών επενδύσεων στη Σλοβακία, ωστόσο, αντιτίθενται στην βαθιά ένταξη της Σλοβακίας στην ευρωζώνη. Εξαιτίας αυτού, όσο η Σλοβακία συνεχίζει να βαδίζει μεταξύ των δύο πλευρών, ειδικά η Ρωσία θα δυσκολευτεί να ενισχύσει την επιρροή της στην Μπρατισλάβα.
*Δημοσιεύθηκε στον Τύπο της Κυριακής 11/4/15
